مرجع تصویب کننده: وزارت علوم، تحقیقات و فناوری
مخاطب: دانشجوی دکتری/مدیر گروه /معاون آموزشی/هیأت علمی
زمان تصویب – زمان ابلاغ: 1389/۸/۸ – ۱۳۸۹/۹/۱۷
بازه اثرگذاری: 1389/۷/۱ الی ۱۳۹۵/۶/۳۱
جهت دانلود فایل PDF آیین نامه دوره دکترا (Ph.D) در جلسه ۷۷۵ مورخ ۱۳۸۹/۸/۸ به تصویب شورای برنامه ریزی آموزش عالی کلیک کنید
مقدمه
رشد پر شتاب علم و فناوری و تحولات عظیم اجتماعی و اقتصادی به‌خصوص اهداف برنامه‌های توسعه و سند چشم‌انداز بیست‌ساله جمهوری اسلامی ایران، شرایطی را برای دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی پدید آورده است که وزارت علوم، تحقیقات و فناوری برای ایجاد تحول راهبردی در علم و فناوری و توجه بیشتر به پژوهش، تربیت نیروهای متعهد، متخصص و ماهر را از طریق تنوع در شیوه پذیرش دانشجو در دوره دکترا، درصدر اولویت‌های کاری خود قرار داده است.
برای نیل به اهداف پیش روی، آخرین آیین‌نامه آموزشی دوره دکترا، مورد تجدیدنظر قرارگرفت و در نهایت، پس از جمع‌آوری نظریه‌های کارشناسی و بررسی در جلسات مختلف کارگروه آموزشی، آیین‌نامه جدید دوره دکترا به دو شیوه «آموزشی- پژوهشی» و «پژوهشی» تدوین شد. لازم به تأکید است که برگزاری هر یک از شیوه‌ها، صرفاً با مجوز شورای گسترش آموزش‌عالی مجاز خواهد بود، البته در شیوه پژوهش‌محور، طرح‌های پژوهشی، پس از تصویب در کمیته‌های تخصصی و تعیین کارفرمای مشخص و پیش‌بینی اعتبارات آن، که باید از اعتبارات خارج از مؤسسه تأمین شده باشد، اجرا خواهد شد.
ماده ۱- برای رعایت اختصار، تعاریف زیر در این آیین‌نامه به‌کار می‌رود:
وزارت: منظور وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است.
دوره دکترا: منظور دوره دکترای تخصصی (Ph.D) است.
مؤسسه: منظور هر یک از دانشگاه‌ها و مؤسسه‌های آموزش‌عالی و پژوهشی کشور است که مطابق مقررات وزارت مجازند دوره دکترا برگزارکنند.
گروه: منظور کوچکترین واحد سامانی آموزشی یا پژوهشی مؤسسه است.
آیین‌نامه: منظور، آیین‌نامه دوره دکتراست.
طرح پژوهشی تقاضا محور: طرح پژوهشی، دارای کارفرمای مشخص است که برابر قرارداد، اجرای آن به مؤسسه واگذار و اعتبارات کامل پروژه به همراه هزینه‌های نظارت بر آن توسط کارفرما تأمین و نتیجه کار نیز تحویل گرفته می‌شود.
کمیته راهبری: منظور کمیته‌ای است که هدایت رساله دانشجو در شیوه آموزشی- پژوهشی، استاد راهنما و دو نفر عضو هیأت علمی با انتخاب گروه و در شیوه پژوهشی، مسئول گروه، معاون پژوهشی و کارفرما بر عهده دارد.
هیأت داوران: منظور هیأتی است که ارزیابی نهایی رساله دانشجو در دوره دکترا را بر عهده دارد.
شورا: منظور شورای تحصیلات تکمیلی یا آموزشی دانشگاه در شیوه آموزشی- پژوهشی و بر حسب مورد شورای پژوهشی مؤسسه در شیوه پژوهشی است.
ماده ۲- دوره دکترا بالاترین دوره تحصیلی آموزش‌عالی است که به اعطای مدرک تحصیلی می‌انجامد و رسالت آن تربیت افرادی است که با نوآوری در زمینه‌های مختلف علوم و فناوری در رفع نیازهای کشور و گسترش مرزهای دانش مؤثر باشند. این دوره به دو شیوه «آموزشی- پژوهشی» و «پژوهشی» برگزار می‌شود.
تبصره ۱ : مؤسسه‌های پژوهشی با داشتن برنامه پنج‌ساله مصوب هیأت امناء و زیرساخت‌های لازم و تبدیل پژوهش‌های مورد نیاز دستگاه‌های متقاضی به پروژه‌های پژوهشی می‌توانند دوره دکترا پژوهشی را اجرا کنند و دانشگاه‌ها نیز به ازای هر ۵ نفر دانشجوی دکترای آموزشی- پژوهشی می‌توانند یک نفر دانشجوی دکترا به شیوه پژوهش‌محور جذب کنند مشروط بر اینکه استاد راهنما طرح پژوهشی تقاضامحور داشته باشد.
ماده ۳- شرایط پذیرش
الف) داشتن شرایط عمومی ورود به آموزش‌عالی
ب) داشتن مدرک تحصیلی کارشناسی ارشد مورد تأیید «وزارت»
ج) داشتن صلاحیت علمی
د) داشتن توانایی در زبان خارجی
تبصره ۲ : نحوه احراز صلاحیت علمی و توانایی در زبان خارجی براساس آیین‌نامه آزمون‌های نیمه متمرکز ورودی دکترا مصوب وزارت تعیین می‌شود.
ماده ۴- ظرفیت پذیرش دانشجو با توجه به تعداد استاد راهنما که حداقل در مرتبه استادیار با حداقل دو سال سابقه تدریس در دوره‌های تحصیلات تکمیلی و راهنمایی دو پایان‌نامه کارشناسی ارشد باشد، تعیین می‌شود و مسئولیت راهنمایی هر دانشجو از ابتدا بر عهده استاد راهنماست که به درخواست دانشجو و موافقت عضو هیأت علمی و تأیید گروه ذی‌ربط تعیین می‌شود.
تبصره ۱- شرایط تعیین استاد راهنما در شیوه پژوهشی به جای دو سال سابقه تدریس، به پایان رساندن دو طرح پژوهشی به‌عنوان مجری می‌باشد که حداقل یک طرح باید پژوهشی تقاضامحور خاتمه‌یافته و یا در درست اقدام باشد.
تبصره ۴- در صورت نیاز، به پیشنهاد استاد راهنما و تأیید گروه، مسئولیت راهنمایی رساله دانشجو را دو استاد راهنما (مشروط به اینکه استاد راهنمای اول «اصلی» حداقل ۶۰ درصد مسئولیت هدایت رساله را بر عهده داشته باشد) به‌طور مشترک عهده‌دار می‌شوند.
تبصره ۵- در صورت نیاز، به پیشنهاد استاد راهنما می‌توان یک یا دو استاد مشاور برای هدایت دانشجو تعیین کرد.
تبصره ۶- در شرایط خاص و به تشخیص شورای مؤسسه، انتخاب استاد راهنما و مشاور از بین متخصصان (با مدرک دکترا) خارج از مؤسسه نیز بلامانع است.
ماده ۵- مجموع واحدهای دوره دکترا ۳۶ واحد است که در شیوه آموزشی- پژوهشی ۱۲ تا ۱۸ واحد آن واحدهای درسی و ۱۸ تا ۲۴ واحد آن مربوط به رساله است و در شیوه پژوهشی نیز ۳ تا ۸ واحد آن واحدهای درسی و مرتبط با موضوع رساله دانشجو و ۲۸ تا ۳۳ واحد آن مربوط به رساله است که در برنامه درسی مصوب هر رشته تعیین می‌شود.
تبصره ۷- تعیین حداقل و حداکثر واحدهای درسی در شیوه پژوهشی در هر زمانی از دوره تحصیلی با تشخیص و نظر استاد راهنما و تأیید گروه صورت می‌پذیرد.
تبصره ۸- واحدهای درسی به‌منظور تسلط بر مفاهیم نوین هر رشته و تقویت توان علمی دانشجو برای اجرای فعالیت‌های پژوهشی با نظر استاد راهنما و براساس برنامه درسی مصوب هر رشته انتخاب می‌شود.
تبصره ۹- حداقل نمره قبولی در هر درس، ۱۴ از ۲۰ و میانگین قابل قبول نمره‌های دانشجو در همه درس‌ها، ۱۶ از ۲۰ است. ولی چنانچه میانگین، دانشجو کمتر از ۱۶ باشد، دانشجو مجاز خواهد بود، با نظر استاد راهنما، حداکثر در یک نیمسال تحصیلی درس‌هایی را علاوه بر سقف واحدهای درسی، برای جبران میانگین کل بگذراند.
تبصره ۱۰- در شرایط خاص و در صورت نیاز به تشخیص استاد راهنما وتأیید گروه ذی‌ربط دانشجو موظف است حداکثر تا ۶ واحد درسی را به‌عنوان جبرانی بگذراند. نمره دروس جبرانی در تعیین میانگین کل محاسبه نمی‌شود.
ماده ۶- موضوع رساله: دانشجو موظف است در شیوه آموزشی- پژوهشی تا پایان نیمسال اول و در شیوه پژوهشی از طرح‌های پژوهشی تقاضامحور همزمان با پذیرش، موضوع رساله خود را با هماهنگی استاد راهنما تعیین و پس از تصویب شورا، فعالیت پژوهشی خود را آغاز کند.
تبصره ۱۱- طرح پیشنهادی رساله دانشجو در شیوه آموزشی-پژوهشی تا پایان نیمسال سوم و در شیوه پژوهشی، در طول نیمسال اول و پس از تصویب شورا رسمیت می‌یابد و قابل اجراء است.
ماده ۷- ارزیابی جامع
ارزیابی جامع به‌منظور احراز قابلیت‌های آموزشی و پژوهشی دانشجو است که در شیوه آموزشی- پژوهشی، دانشجو باید با نظارت معاون آموزشی مؤسسه در یک آزمون که شامل دو یا سه درس اصلی به انتخاب استاد راهنما و تصویب گروه آموزشی است، شرکت کند. این آزمون باید به‌گونه‌ای باشد تا توانمندی، تحلیل و استنباط دانشجو از نظر اساتید راهنما و مشاور و ۳ نفر از اعضای هیأت علمی با پیشنهاد گروه و تأیید معاون آموزشی مؤسسه برای آغاز فعالیت پژوهشی سنجیده شود و در شیوه پژوهشی، احراز قابلیت‌های پژوهشی دانشجو، براساس روند پیشرفت فعالیت‌های پژوهشی دانشجو است که در پایان هر دو نیمسال تحصیلی از سوی کمیته راهبری سنجیده می‌شود.
تبصره ۱۲- میانگین نمرات دانشجو در شیوه آموزشی- پژوهشی در ارزیابی جامع نباید کمتر از ۱۶ باشد. دانشجویی که میانگین ارزیابی جامع وی کمتر از ۱۶ باشد، تنها یک بار دیگر می‌تواند در ارزیابی جامع شرکت کند.
تبصره ۱۳- میزان پیشرفت فعالیت‌های پژوهشی دانشجو در شیوه پژوهشی به‌صورت قابل قبول و غیرقابل قبول سنجیده می‌شود. در صورت احراز درجه قابل قبول از سوی کمیته راهبری، دانشجو می‌تواند به فعالیت‌های پژوهشی خود ادامه دهد.
تبصره ۱۴- چنانچه میزان پیشرفت فعالیت‌های پژوهشی دانشجو در شیوه پژوهشی از سوی کمیته راهبری غیرقابل قبول سنجیده شود، تنها یک نیمسال به وی فرصت داده خواهد شد تا روند فعالیت‌های پژوهشی خود را به سطح قابل قبول ارتقاء دهد. در غیراین صورت، از ادامه تحصیل محروم خواهد شد.
ماده ۸- دانشجو پس از تدوین رساله و تأیید استاد راهنما و به شرط کفایت دستاوردهای علمی رساله (چاپ حداقل یک مقاله برای دانشجویان در شیوه آموزشی- پژوهشی و دو مقاله برای دانشجویان شیوه پژوهشی در مجلات علمی- پژوهشی دارای نمایه معتبر بین‌المللی و همچنین در شیوه پژوهشی، باید استاد راهنما، مسئولیت کفایت کار انجام شده دانشجو را برای پاسخ‌گویی به‌کار فرما یا دستگاه اجرایی بپذیرد)، موظف است در حضور هیأت داوران از رساله خود دفاع کند.
تبصره ۱۵- در شرایط خاص و در صورتی‌که دانشجویان هر دو شیوه از تولید دانش فنی، ثبت اختراع، اکتشاف و نوآوری «ارزیابی و تأیید شده توسط مراجع ذیصلاح علمی»، آثار بدیع هنری، کتاب تألیفی و تصنیفی «مورد تأیید دستگاه متقاضی» برخوردار باشند پس از تأیید هیأت داوران و شورا از ارائه مقاله معاف خواهند بود.
تبصره ۱۶- نحوه تشکیل و شرح وظایف هیأت داوران، چگونگی دفاع از رساله و احراز کفایت دستاوردهای علمی رساله، تابع دستورالعملی است که به‌تصویب شورای مؤسسه رسیده باشد.
تبصره ۱۷- ترکیب هیأت داوران عبارت از استاد یا اساتید راهنما یا اساتید مشاور، ۳ نفر عضو هیأت علمی در رشته مربوط با درجه حداقل استادیاری به انتخاب شورای تحصیلات تکمیلی دانشکده یا شورای آموزشی و یا پژوهشی پژوهشکده که باید یک نفر از آنان حداقل دانشیار و از مؤسسه‌های خارج از مؤسسه مجری باشد. در شیوه پژوهشی، دستگاه متقاضی می‌تواند یک نفر را به‌عنوان استاد مشاور معرفی کند که مشاور دانشجو در دفاع و داوری‌ها باشد و به‌عنوان عضو هیأت داوران در جلسات حضور داشته باشد.
ماده ۹- ارزیابی رساله براساس کیفیت علمی پژوهش انجام شده، میزان نوآوری، چگونگی دفاع از یافته‌های پژوهشی و نحوه نگارش انجام می‌شود و در نتیجه آن، به یکی از دو صورت زیر تعیین می‌شود:
الف) قبول (در یکی از سطوح: عالی، بسیارخوب، خوب)؛
ب) غیرقابل قبول.
تبصره۱۸: چنانچه رساله دانشجو «غیرقابل قبول» ارزیابی شود، بنا به تشخیص هیأت داوران، دانشجو مجاز است طی حداکثر شش ماه، به شرط اینکه از حداکثر مدت مجاز تحصیل بیشتر نشود، اصلاحات لازم را در رساله به‌عمل آورد و صرفاً برای یک بار دیگر از آن دفاع کند.
ماده ۱۰- دانشجو پس از گذراندن واحدهای درسی و کسب درجه «قبول» از رساله خود به دریافت درجه دکترا نائل می‌شود؛
تبصره۱۹: مدرک دوره دکترا حسب مورد با ذکر شیوه (آموزشی- پژوهشی یا پژوهشی) صادر می‌شود.
ماده ۱۱- مدت مجاز تحصیل در دوره دکترا در شیوه آموزشی، پژوهشی حداقل سه سال و نیم و حداکثر چهارسال و نیم و در شیوه پژوهشی حداقل ۳ سال و حداکثر ۴ سال است و در صورت ضرورت به پیشنهاد استاد راهنما و تأیید گروه ذی‌ربط، در هر دو شیوه می‌توان حداکثر تا یک نیمسال تحصیلی به این مدت افزود:
تبصره ۲۰: در صورتی‌که دانشجو بنا به عللی خارج از اختیار خود و یا بروز مشکلات غیرقابل پیش‌بینی، در حداکثر مدت مجاز موفق به اتمام تحصیل نشود، به پیشنهاد استاد راهنمای دانشجو و تأیید شورای مؤسسه، کمیسیون بررسی موارد خاص بر حسب مورد با حضور استاد راهنما، وضعیت دانشجو را بررسی می‌کند و متناسب با فعالیت‌های کمی و کیفی و علمی دانشجو، در مورد مدت و نحوه ادامه تحصیل یا اخراج او تصمیم‌گیری خواهد کرد؛ بر این اساس مدت مذکور جزو حداکثر مجاز تحصیل دانشجو محسوب می‌شود.
ماده ۱۲- در موارد زیر دانشجو از ادامه تحصیل در دوره دکترا محروم می‌شود:
الف) میانگین کل نمره‌های درسی دانشجو (با رعایت تبصره ۹) کمتر از ۱۶شود؛
ب) رساله دانشجو (با رعایت تبصره ۱۸) و دفاع مجدد «غیرقابل قبول» ارزیابی شود؛
ج) مدت مجاز تحصیل دانشجو (با رعایت تبصره ۲۰) به پایان برسد؛
د) صلاحیت علمی دانشجو برای استمرار فعالیت پژوهشی پس از دو ارزیابی جامع (با رعایت تبصره ۱۴) احراز نشود؛
تبصره۲۱: در صورت محروم شدن یا انصراف دانشجو از ادامه تحصیل در دوره دکترا، مؤسسه مجاز است با رعایت ضوابط و مقررات مربوط، صرفاً گواهینامه‌ای را براساس کارنامه تحصیلی دانشجو صادر کند.
ماده ۱۳- این آیین‌نامه در بر گیرنده اصول کلی و ضوابط اصلی دوره دکتراست و مؤسسه موظف است، شیوه‌نامه‌های اجرایی را به‌گونه‌ای تدوین کند که ضمن تحقق اصول کلی آیین‌نامه شروطی مغایر با آیین‌نامه برای دانش‌آموختگان ایجاد نشود.
تبصره۲۲: تفسیر مواد این آیین‌نامه بر عهده معاونت آموزشی است و در موارد مربوط به ارزیابی رساله و قابلیت‌های پژوهشی با هماهنگی معاونت پژوهشی است.
ماده ۱۴- «وزارت» و مؤسسه به تناسب وظایف خود، شیوه‌نامه‌های نظارت بر اجرای دوره دکترا را تنظیم و بر نحوه اجرای این آیین‌نامه و شیوه‌نامه‌های اجرایی آن نظارت می‌کنند.
ماده ۱۵- این آیین‌نامه مشتمل بر یک مقدمه، ۱۵ ماده و ۲۲ تبصره در جلسه ۷۷۵ مورخ ۸۹/۸/۸ شورای برنامه‌ریزی آموزش‌عالی تصویب شد و برای دانشجویانی که ازسال تحصیلی ۹۰-۱۳۸۹ و پس از آن در دوره دکترا پذیرفته می‌شوند، لازم‌الاجراء است و از تاریخ اجراء، کلیه بخشنامه‌ها و آیین‌نامه‌های مغایر با این آیین‌نامه لغو می‌شود.
