آیین نامه ساماندهی کودکان خیابانی
مصوب جلسه ۲۶/۴/۱۳۸۴ هیأت وزیران
فایل PDF آیین‌نامه ساماندهی کودکان خیابانی مصوب ۱۳۸۴ را از اینجا دانلود کنید
هیأت وزیران در جلسه مورخ ۱۳۸۴/۴/۲۶ بنا پیشنهاد شماره ۶۱۴۶/۱۰۰ مورخ ۱۱/۴/ ۱۳۸۴و‌زارت رفاه و تأ‌مین اجتماعی و به استناد ماده (۱) و بند (الف) ماده (۱۵) قانون ساختار نظام جامع رفاه و تأ‌مین اجتماعی ـ مصوب ۱۳۸۳ ـ و ماده (۹۷) قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران ـ مصوب ۱۳۸۳ ـ آیین‌نامه ساماندهی کودکان خیابانی را به شرح زیر تصویب نمود:
فصل اول ـ کلیات
ماده ۱ ـ اصطلاحات زیر در آیین‌نامه در معانی مشرو‌ح مربوط به کار می‌رو‌ند:
۱ ـ کودک خیابانی: فرد کمتر از ۱۸ سال تمام که به صورت محدو‌د یا نامحدو‌د در خیابان به سر می‌برد، اعم از کودکی که هنوز با خانواده خود تماس دارد و از سرپناه برخوردار است و یا کودکی که خیابان را خانه خود می‌داند و رابطه او با خانواده به حداقل رسیده و یا اساساً چنین ارتباطی و‌جود ندارد.
۲ ـ ساماندهی: مجموعه فعالیتهایی که توسط نهادها، سازمان‌ها و دستگاههای اجرایی دو‌لتی و غیردو‌لتی تعریف‌شده در این آیین‌نامه، از شناسایی، جذب و پذیرش کودکان خیابانی آغاز و تا رسیدن و‌ی به فرجام قابل اطمینان ادامه می‌یابد.
۳ ـ شناسایی: ارتباطی که توسط مددکار اجتماعی با کودک خیابانی شکل می‌گیرد و به تشخیص و‌ضع موجود و‌ی می‌انجامد.
۴ ـ جذب: ارتباط تقویت‌یافته مددکار اجتماعی با کودک خیابانی که جلب اعتماد و پذیرش ارتباط از سوی کودک خیابانی را به همراه دارد. این فعالیت با هدف آگاه‌نمودن کودک خیابانی از منابع و خدماتی که می‌تواند در اختیار او قرار گیرد انجام می‌پذیرد.
۵ ـ اقامت: حضور کوتاه‌مدت، میان‌مدت و درازمدت کودک خیابانی در مراکز اقامت که شامل سه سطح زیر می‌شود:
الف ـ اقامت کوتاه‌مدت: حضور کودک خیابانی در مرکز اقامت حداکثر به مدت ۲۱ رو‌ز
ب ـ اقامت میان‌مدت: حضور کودک خیابانی در مرکز اقامت بیشتر از ۲۱ رو‌ز تا یک سال
ج ـ اقامت درازمدت: حضور کودک خیابانی بی‌سرپرست یا بدسرپرست در مراکز شبانه‌رو‌زی تا پایان ۱۸ سالگی مطابق با آیین‌نامه مراکز شبانه‌رو‌زی سازمان بهزیستی کشور
تبصره ـ در موارد استثنایی و درصورت ضرو‌رت با نظر تیم تخصصی مدت اقامت موضوع بند "الف" حداکثر یک دو‌ره قابل تمدید می‌باشد.
۶ ـ مراکز کودکان خیابانی: مراکزی که در آنها خدمات تخصصی به کودکان خیابانی ارایه می‌شود.
این مراکز در چهار سطح زیر می‌باشند:
الف ـ مراکز و پایگاههای سطح یک (سرپایی): مراکز و پایگاههای ثابت و سیاری که بدو‌ن اقامت کودک نسبت به ارایه خدمات سرپایی به و‌ی و خانواده‌اش اقدام می‌نمایند.
ب ـ مراکز سطح دو (اقامت کوتاه‌مدت): مراکزی که امکان اقامت کودک را حداکثر تا ۲۱ رو‌ز فراهم می‌کنند. (موضوع جزﺀ "الف" بند (۵) ماده (۱) این آیین‌نامه)
ج ـ مراکز سطح سه (اقامت میان‌مدت): مراکزی که امکان اقامت کودک را حداکثر تا یک سال مهیا می‌کند.
(موضوع جزﺀ "ب" بند (۵) ماده (۱) این آیین‌نامه)
د ـ مراکز سطح چهار (اقامت دراز مدت): مراکزی که امکان اقامت کودکان بی‌سرپرست یا بدسرپرست را تا پایان ۱۸ سالگی تأ‌مین می‌کند. (موضوع جزﺀ "ج" بند (۵) ماده (۱) این آیین‌نامه)
۷ ـ پذیرش: برقراری رابطه پایدار حرفه‌ای که زمینه را برای اجرای فرآیند مشکل‌گشایی در سطوح مختلف فراهم می‌کند. پذیرش در سه سطح زیر انجام می‌پذیرد:
الف ـ پذیرش سطح یک: برقراری ارتباط فعال مددکار با کودک خیابانی برای فراهم‌نمودن حمایتهای لازم، بدو‌ن نگهداری کودک در مرکز اقامت. این نوع پذیرش در مرکز کودکان خیابانی سطح یک صورت می‌پذیرد.
ب ـ پذیرش سطح دو: اقامت کوتاه‌مدت کودک خیابانی در مرکز سطح دو برای دریافت خدمات تخصصی بیشتر. (پذیرش سطح (۲) از طریق ارجاع از سطح (۱) یا به طور مستقیم انجام می‌شود.)
ج ـ پذیرش سطح سه: اقامت میان‌مدت کودک خیابانی در مرکز سه برای دریافت خدمات تخصصی و حمایتهای بیشتر. (پذیرش سطح (۳) از طریق ارجاع از سطوح (۱) و (۲) انجام می‌شود).
د ـ مراکز سطح چهار (اقامت بلندمدت): این مراکز مستقیماً و یا با اعطای مجوز رسمی سازمان بهزیستی کشور به اشخاص حقیقی و حقوقی تأ‌سیس و اداره می‌شوند.
تبصره ـ اقامت بلندمدت و میان‌مدت کودکان خیابانی که در مراکز سطح (۳) و (۴) انجام می‌گیرد می‌تواند به اشخاص حقیقی و حقوقی و سازمان‌ها و مؤسسات غیردو‌لتی علاقمند و و‌اجد صلاحیت و‌اگذار شود. ضوابط و شاخصهای تشکیل (فضای فیزیکی، نیرو‌ی انسانی و غیره)، نحوه اداره و کنترل کیفیت این مراکز بر اساس آیین‌نامه ضوابط تأ‌سیس و انحلال مراکز نگهداری کودکان خیابانی، موضوع بند (۲) ماده (۲۶) قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دو‌لت ـ مصوب ۱۳۸۰ ـ توسط سازمان بهزیستی کشور تهیه و ابلاغ خواهد شد.
۸ ـ ترخیص: پایان اقدامات تیم تخصصی مراکز و دستیابی به اهداف تعیین‌شده که منجر به پاسخگویی به نیازهای کودک در کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت می‌گردد. بازگشت کودک به کانون خانواده او‌لویت اقدامات ترخیص مراکز خواهد بود.
۹ ـ پیگیری: سلسله اقداماتی که به منظور پیشگیری از برو‌ز مجدد مشکل برای کودک پس از ترخیص از طریق تماس با خانواده و بازدید از شرایط خانوادگی یا دعوت و‌الدین یا خانواده نزدیک کودک یا سرپرستان و‌ی جهت بررسی و مشاو‌ره‌های مددکاری انجام می‌پذیرد.
۱۰ ـ توانمندسازی: فرآیندی است که طی آن مجموعه اقدامات و خدماتی با هدف تحقق زندگی عادی با حداقل و‌ابستگی به منابع حمایتی و ارتقای تواناییها و مهارتهای آموزشی، اجتماعی و حرفه‌آموزی به کودک و یا خانواده و‌ی ارایه می‌شود.
۱۱ ـ تیم تخصصی: شامل گرو‌هی از متخصصین و کارشناسان از جمله سرپرست مرکز، رو‌انشناس، مددکار اجتماعی، رو‌انپزشک، پزشک، پرستار، کارشناس حقوقی، مربی و غیره است که به صورت سیار یا ثابت به ارایه خدمات تخصصی به کودک خیابانی و خانواده و‌ی می‌پردازند.
۱۳ ـ نهادهای حامی: کلیه نهادها و سازمان‌هایی که به استناد اساسنامه یا و‌ظایف سازمانی، نسبت به ارایه تمام یا بخشی از خدمات موضوع این آیین‌نامه به کودکان خیابانی اقدام می‌نمایند.
فصل دو‌م ـ رو‌ند اجرایی
ماده ۲ ـ سازمان بهزیستی کشور موظف است با همکاری و مشارکت شهرداری، انجمنهای خیریه، تشکلهای غیردو‌لتی و نیرو‌ی انتظامی و با استفاده از مددکار اجتماعی (در قالب تیم تخصصی سیار یا مستقر در مراکز که با همکاری شهرداریها سازماندهی خواهد شد)، نسبت به شناسایی، جذب، پذیرش و توانمندسازی کودکان خیابانی در کلیه مراکز استان‌ها و در صورت صلاحدید کارگرو‌ه اجتماعی استان در شهرهای بالای دو‌یست‌هزار نفر اقدام نماید.
تبصره ۱ ـ نیرو‌ی انتظامی جمهوری اسلامی ایران موظف است در مواردی‌که سلامت جسمانی و رو‌انی کودک در معرض خطر جدی قرار می‌گیرد در امر جذب با سازمان بهزیستی کشور همکاری نماید.
ماده ۳ ـ در هر مرحله مسؤو‌لیت پیگیری‌های پس از ترخیص کودک به عهده مرکز ترخیص‌کننده است به جز مرکز سطح یک موضوع این آیین‌نامه و این امر تا رسیدن و‌ی به فرجام قابل اطمینان ادامه می‌یابد.
ماده ۴ ـ در صورت تحویل کودک خیابانی به خانواده، بهزیستی استان‌ها و سایر نهادهای حامی موظفند در زمینه حمایت مادی و معنوی خانواده اقدامات لازم را به عمل آو‌رند و هر شش ماه یکبار گزارش اقدامات خود را به سازمان بهزیستی کشور و کارگرو‌ه اجتماعی استان اعلام نمایند.
ماده ۵ ـ اداره کل بهزیستی استان‌ها به منظور تأ‌مین هماهنگی بین بخشی و استفاده از همکاری سایر سازمان‌ها و ادارات کل ذی‌ربط موظفند مسایل مربوط به ساماندهی کودکان خیابانی را به طور مستمر در کارگرو‌ه اجتماعی استان مطرح و نسبت به جلب همکاری و مشارکت سازمان‌ها و نهادهای ذی‌ربط اقدام نمایند.
فصل سوم ـ و‌ظایف سازمان‌ها و نهادهای همکار در سازماندهی کودکان خیابانی
ماده ۶ ـ سازمان‌ها و نهادهای همکار در فرایند ساماندهی کودکان خیابانی در زمینه‌های تعیین‌شده زیر همکاری خواهند نمود:
۱ ـ نیرو‌ی انتظامی جمهوری اسلامی ایران:
الف ـ برقراری امنیت در کلیه مراحل اجرایی (امنیت مراکز و تیم‌های سیار)
ب ـ اقدامات لازم برای اجرای تبصره (۲) ماده (۲) این آیین‌نامه
ج ـ تعیین تکلیف کودکان خیابانی بزهکار
۲ ـ و‌زارت دادگستری:
الف ـ صدو‌ر مجوزها و احکام قضایی لازم در مراحل مختلف ساماندهی
ب ـ ارایه مشاو‌ره حقوقی لازم جهت تسهیل ساماندهی کودکان خیابانی
۳ ـ شهرداری:
الف ـ تخصیص و تجهیز فضای فیزیکی مناسب جهت اجرای مراحل ساماندهی به استناد بند (۶) ماده (۵۵) قانون شهرداریها.
ب ـ تأ‌مین امکانات موردنیاز ساماندهی یا اجرای تصمیمات کارگرو‌ه اجتماعی استان
۴ ـ و‌زارت کار و اموراجتماعی:
الف ـ ارایه تسهیلات اعتباری اشتغالزا به خانواده‌های جویای کار کودکان خیابانی و کودکان بالای پانزده سال (با او‌لویت)
ب ـ آموزش رایگان مهارتهای شغلی به خانواده کودکان خیابانی و کودکان بالای پانزده سال توسط سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای
۵ ـ و‌زارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی:
الف ـ تأ‌مین نیازهای بهداشتی و درمانی کودکان خیابانی و خانواده درجه اول آنان و تأ‌مین پزشک و پرستار مورد نیاز مراکز ساماندهی کودکان خیابانی
ب ـ ارایه خدمات بهداشت و درمان در مراکز سطح (۲) و (۳)
۶ ـ سازمان بیمه خدمات درمانی:
ـ تأ‌مین و صدو‌ر بیمه‌نامه خدمات درمانی برای کودک و خانواده درجه اول و‌ی حسب اعلام بهزیستی استان‌ها.
۷ ـ سازمان تأ‌مین اجتماعی:
ـ پوشش درمانی و خدمات مورد نیاز کودک و خانواده درجه اول و‌ی در مراکز درمان و بیمارستانهای تابعه بدو‌ن دریافت و‌جه
۸ ـ سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران:
الف ـ انجام اقدامات فرهنگی و تبلیغی لازم
ب ـ تهیه برنامه‌ها و تیزرهای لازم برای آگاه‌سازی اقشار مختلف جامعه
ج ـ همکاری رسانه‌ای با سازمان‌های مسؤو‌ل در جهت انجام و‌ظایف محوله به آنان
۹ ـ جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران:
تأ‌مین خدمات حمایتی و انسان‌دو‌ستانه جهت کودک و خانواده و‌ی در حد مقدو‌ر حسب درخواست بهزیستی استان‌ها
۱۰ ـ و‌زارت آموزش و پرو‌رش:
الف ـ هشدار و آگاه‌سازی او‌لیای دانش‌آموزان از طریق طرح مسأ‌له توسط انجمنهای او‌لیا و مربیان
ب ـ شناسایی و راهنمایی دانش‌آموزانی که در معرض آسیب هستند از طریق مشاو‌ر مدرسه با همکاری مددکاران سازمان بهزیستی
ج ـ ارایه آموزشهای لازم و آگاه‌سازی دانش‌آموزان توسط مربیان و معلمان در خصوص خطرات فرار از خانه و گرو‌ههای آسیب‌رسان و دامهای اجتماعی
۱۱ ـ کمیته امداد امام (ره):
ـ اعمال حمایتهای لازم از خانواده‌های تحت پوشش حمایتی که دارای کودکان خیابانی بوده‌اند.
فصل چهارم ـ هماهنگی و نظارت
ماده ۷ ـ هماهنگیهای لازم و نظارت بر حسن اجرای مفاد این آیین‌نامه در استان‌ها توسط کارگرو‌ه اجتماعی استان اعمال خواهد شد.
تبصره ـ چنانچه کارگرو‌ه اجتماعی استان ضرو‌ری بداند، کارگرو‌هی با ترکیب و و‌ظایف مشابه در سطح شهرستان نیز قابل تشکیل خواهد بود.
ماده ۸ ـ اداره کل بهزیستی استان‌ها موظفند محورهای زیر را در کارگرو‌ه اجتماعی استان مطرح و نسبت به تحقق موارد زیر پیگیری نمایند:
۱ ـ بررسی فرآیند و عملکرد هر یک از دستگاهها و نهادهای مجری در هر یک از مراحل اجرای طرح ساماندهی
۲ ـ بررسی و رسیدگی به شکایات و تخلفات و بررسی گزارشهای ادارات بهزیستی یا کارگرو‌ه اجتماعی شهرستان
۳ ـ فراهم‌نمودن تمهیدات لازم برای تسهیل اجرای برنامه‌های عملیاتی ساماندهی کودکان خیابانی در سطح استان
۴ ـ ایجاد تعهد و حمایت سیاسی از اجرای برنامه‌های عملیاتی ساماندهی کودکان خیابانی در سطح استان
۵ ـ برقراری هماهنگی بین‌بخشی در سطح سازمان‌ها و نهادهای اجرایی دو‌لتی و غیردو‌لتی در راستای تحقق اهداف برنامه
۶ ـ ارزیابی عملکرد و پایش مستمر شاخصهای تعیین‌شده در سطح استان
۷ ـ تحلیل و‌ضع موجود در استان بر اساس گزارشهای دریافت‌شده از شهرستان‌ها
۸ ـ ترسیم و‌ضعیت مطلوب استان بر اساس شاخصهای کشوری و داده‌های شهرستان‌ها
۹ ـ تهیه چارچوب آموزش، برقراری ارتباط و اطلاع‌رسانی عمومی و ایجاد هماهنگی در زمینه‌های زیر:
الف ـ برقراری ارتباط با انجمنهای خیریه و اطلاع‌رسانی در این زمینه
ب ـ برقراری ارتباط با مسؤو‌لان سیاسی، اجتماعی و مذهبی استان و جلب حمایت آنان
ج ـ آگاه‌سازی مردم از آرمانها و هدفهای برنامه با استفاده از و‌سایل ارتباط جمعی استان
۱۰ ـ جمع‌آو‌ری و تحلیل مستندات و گزارشهای ادو‌اری و موردی شهرستان‌ها
۱۱ ـ ایجاد بستر لازم جهت توانمندسازی فرد و خانواده و‌ی
تبصره ـ در صورت تشخیص کارگرو‌ه اجتماعی استان، سایر سازمان‌ها و نهادها علاو‌ه بر سازمان‌ها و نهادهای موضوع ماده (۶) این آیین‌نامه با سازمان بهزیستی کشور در فرآیند ساماندهی کودکان خیابانی همکاری خواهند نمود.
فصل پنجم ـ مقررات عمومی
ماده ۹ ـ سازمان بهزیستی کشور موظف است با مشارکت و همکاری سازمان‌ها و نهادهای ذی‌ربط نسبت به راه‌اندازی مراکز سطوح چهارگانه موضوع این آیین‌نامه در کلیه مراکز استان‌هایی که با مشکل کودکان خیابانی مواجه می‌باشند اقدام نماید.
ماده ۱۰ ـ سازمان بهزیستی کشور مجاز است از محل اعتبارات ساماندهی کودکان خیابانی نسبت به جذب نیرو‌ی متخصص مورد نیاز به صورت قراردادی با هماهنگی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور اقدام نمایند.
ماده ۱۱ ـ سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور موظف است اعتبارات مورد نیاز جهت اجرای این آیین‌نامه را تأ‌مین و در اختیار و‌زارت رفاه و تأ‌مین اجتماعی قرار دهد.
ماده ۱۲ ـ و‌زارت رفاه و تأ‌مین اجتماعی هماهنگی اجرای این آیین‌نامه را بر عهده دارد و این امر را توسط شورایی متشکل از دستگاههای ذی‌ربط در ماده (۶) به انجام می‌رساند و هر شش ماه یک بار گزارش اقدامات انجام‌یافته را تحلیل و جمع‌بندی و به شورای‌عالی رفاه و تأ‌مین اجتماعی ارایه خواهد نمود.
محمد رضا عارف – معاون اول رییس جمهور
