الزامات پیشگیری و مقابله با نشر اطلاعات، اخبار و محتوای خبری خلاف واقع در فضای مجازی

قوه قضاییه ـ وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات

وزارت امور خارجه ـ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی

وزارت آموزش و پرورش ـ وزارت علوم و تحقیقات و فناوری

وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ـ سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران

در اجرای ماده۱۱ آیین‌نامه داخلی شورای عالی فضای مجازی، به پیوست مصوبه جلسه شصت و هشتم مورخ ۱۶/۱۰/۱۳۹۹ شورای عالی با موضوع «الزامات پیشگیری و مقابله با نشر اطلاعات، اخبار و محتوای خبری خلاف واقع در فضای مجازی» که طی نامه شماره ۱۰۶۸۴۷/۹۹ مورخ ۱۲/۱۱/۱۳۹۹ به استحضار مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) رسیده است، برای اجرا ابلاغ می‌شود.

دبیر شورای عالی فضای مجازی ـ سیدابوالحسن فیروزآبادی

الزامات پیشگیری و مقابله با نشر اطلاعات، اخبار و محتوای خبری خلاف‏ واقع در فضای مجازی

مقدمه

با گسترش رسانه‏ های ارتباطی نوین به ویژه پیام‏ رسان‏های اجتماعی، جریان تولید و انتشار اطلاعات، اخبار و محتوای خبری در فضای مجازی و دامنه تأثیرات آن‌ها افزایش یافته و زمینه مشارکت شهروندان در تولید و انتشار آسان و ارزانِ محتوای خبری فراهم شده است؛ این امر، نشر و بازنشر وسیع و سریع اطلاعات، اخبار و محتوای خبری تحریف شده و خلاف‏ واقع را که عموماً با هدف ضربه به حیثیت اشخاص، آسیب به امنیت روانی، عوام ‏فریبی، بی ‏اعتبارسازی نهادها وگزارش‌های رسمی، ایجاد ترس و وحشت عمومی، برهم زدن آرامش اجتماعی، تضعیف انسجام ملی و تأثیرگذاری بر نتایج انتخابات‏ صورت می‏گیرد، را نیز تسهیل نموده و مدیریت شرایط خاص نظیر وقوع بیماری‌های فراگیر، بلایای طبیعی یا رویدادهای مهم سیاسی، نظامی، اقتصادی و اجتماعی را با چالش مواجه می‏سازد.

هدف این مصوبه صیانت از سلامت و امنیت روانی جامعه و کاهش آسیب‌های موصوف از طریق تعریف و تعیین اقدامات پیشگیرانه و واکنشی و ارتقاء سطح مسئولیت ‏پذیری و پاسخگویی هماهنگ و به‌هنگام برای مقابله با ناهنجاری‏ها و پیامدهای تولید و نشر اطلاعات، اخبار و محتوای خبری خلاف‏ واقع است.

ماده۱ـ تعاریف

۱ ـ ۱ـ اطلاعات، اخبار و محتوای خبری خلاف‏ واقع: هرگونه اطلاعات، اخبار و محتوای خبری منتشرشده در فضای مجازی شامل انواع صور متنی، صوتی، تصویری یا چندرسانه‏ای که مابه‌ازایی در واقعیت نداشته یا شکل تحریف ‏شده‌ای از یک واقعیت است که موجب آسیب و اخلال در نظم عمومی، تشویش اذهان عمومی، کاهش ثبات، انسجام، اعتماد، سلامت و امنیت فرد و جامعه در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و سیاسی و یا کسب منافع نامشروع می‌شود؛

۱ـ ۲ـ درگاه نشر: موجودیت فضای مجازی اعم از کانال، صفحه، وب‌سایت، برنامک و بات‏ یا ربات‏ که در دسترس عموم بوده و درآن اطلاعات، اخبار و محتوای خبری منتشر یا بازنشر می‏شود و بیش از پنج‏ هزار مخاطب دارد؛

۱ـ ۳ـ سکوی نشر: هر سامانه و زیرساختی که قابلیت ایجاد و مدیریت فنی و مقرراتی درگاه‌های نشر را دارد.

ماده۲ـ به منظور فراهم آمدن زمینه‌های موثر پیشگیری از جرائم، قوه قضاییه ظرف مدت سه ماه و با همکاری مرکز ملی فضای مجازی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، نسبت به ارایه لایحه قضایی مقابله با اطلاعات، اخبار و محتوای خبری خلاف‏ واقع با پوشش همه ابعاد از جمله موارد زیر اقدام نماید:

۲ـ ۱ـ تنقیح و متناسب‏ سازی مجازات‏های مقرر در کلیه قوانین مرتبط، با هدف ارتقاء بازدارندگی در سطوح فردی، گروهی، نهادی، محلی، ملی و بین‌المللی؛

۲ـ ۲ـ تعیین و تفکیک مسئولیت صاحبان درگاه‏‏ها و سکوهای نشر و اشخاص حقیقی و حقوقی تولیدکننده و انتشاردهنده اخبار، اطلاعات و محتوای خبری خلاف‏ واقع؛

۲ـ ۳ـ تبیین مصادیق جرم مشهود در حوزه اطلاعات، اخبار و محتوای خبری خلاف‏ واقع در فضای مجازی؛

۲ـ ۴ـ تبیین صلاحیت محاکم جمهوری اسلامی ایران در رسیدگی به اطلاعات، اخبار و محتوای خبری خلاف‏ واقع علیه امنیت و حاکمیت ملی و حقوق اشخاص در ارتباط با درگاه‌ها و سکوهای نشر خارجی.

ماده۳ـ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ظرف مدت سه ماه در خصوص موارد زیر اقدام نماید:

۳ـ ۱ـ شناسایی و احراز هویت درگاه‌های نشر در سطوح ملی و استانی و تشکیل پایگاه اطلاعاتی با همکاری دستگاه‏های ذیربط با اولویت‏ دادن به درگاه‌های نشر پرمخاطب؛

۳ـ ۲ـ طراحی و پیاده‏ سازی سازوکارهای جامع رصد و راستی‌آزمایی اطلاعات، اخبار و محتوای خبری خلاف‏ واقع منتشر شده در درگاه‏های نشر و ایجاد سکوی مرجع برای آگاهی‏ رسانی در مورد اطلاعات، اخبار و محتوای خبری خلاف‏ واقع با استفاده از ظرفیت نهادهای مدنی و رسانه‏ ها و ارایه واسط‏های برنامه کاربردی برای دریافت خودکار آن‏ها توسط درگاه‌های نشر و ذی‏ربطان؛

۳ـ ۳ـ تدوین دستورالعمل و ایجاد پنجره واحد همکاری درگاه ‌ های نشر با نهادهای ذیربط برای مقابله و واکنش فوری به رخدادها؛

۳ـ ۴ـ تهیه و اجرای سازوکار جمع‌آوری اطلاعات نقاط تماس درگاه‏ها و پیام‌رسان‌های اجتماعی خارجی و مواجهه فعال با آن‌ها در مواقع نشر اخبار، اطلاعات و محتوای خبری خلاف‏ واقع با همکاری وزارت امور خارجه؛

۳ـ ۵ ـ تدوین و پیاده ‏سازی نظام اعتبارسنجی و رتبه‌بندی درگاه‌ها و سکوهای نشر با همکاری سازمان صدا و سیمای ج.ا.ا. از منظر مقابله با اطلاعات، اخبار و محتوای خبری خلاف‏ واقع و انتشار گزارش عملکرد آن‏ها در فواصل زمانی سه ماهه؛ در این نظام، شاخص‏های اعتباردهی موارد منتشره، الگوریتم دریافت تا زمان پدیدارشدن اخبار، اطلاعات و محتوای خبری در درگاه نشر، ایجاد سامانه‌های هوشمند تشخیص، امکان دریافت گزارش‏های مردمی و ارسال اطلاعیه الکترونیکی برای کاربران مدنظر قرار گیرد؛

۳ـ ۶ ـ طراحی و اعطای سالیانه نشان کیفیت نشر به درگاه‌ها و سکوهای نشر به‏ نحوی‏که این نشان در دیگر نظام‏های مرتبط اعم از تشویق و تنبیه تأثیر داشته باشد؛

۳ـ ۷ ـ تدوین مقررات اخلاق حرفه‌ای و مسئولیت اجتماعی در زمینه انتشار مسئولانه اطلاعات، اخبار و محتوای خبری در فضای مجازی با همکاری نهادهای صنفی و فعالان رسانه؛

۳ـ ۸ ـ ارتقاء سواد فضای مجازی و سطح آگاهی آحاد جامعه برای مواجهه با اطلاعات، اخبار و محتوای خبری خلاف‏ واقع با استفاده از ظرفیت مراجع قانونی ذیربط از قبیل وزارت آموزش و پرورش، وزارت علوم تحقیقات و فناوری، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سازمان صدا و سیمای ج.ا.ا.؛

۳ـ ۹ ـ تهیه نظام مستندسازی اقدام حقوقی و مقابله با سوء عملکرد و عدم همکاری سکوهای نشر خارجی در زمینه  اطلاعات، اخبار و محتوای خبری خلاف‏ واقع با همکاری دادستانی کل کشور و وزارت امور خارجه؛

ماده۴ـ هیأت نظارت بر مطبوعات درگاه‏های نشر داخلی را مطابق با شرایط مندرج در قانون مطبوعات به عنوان نشریه الکترونیک محسوب و شیوه‏نامه جدید نظارت بر تخلفات ناشی از اطلاعات، اخبار و محتوای خبری خلاف‏ واقع را در چارچوب قانون و آیین‏نامه‏های موجود تهیه و به اجرا درآورد؛

ماده۵ ـ وزارت امورخارجه با بهره‌گیری از ظرفیت‏های حقوقی و دیپلماتیک، برای مقابله با موارد ارجاعی از سوی دستگاه‏های مسئول در خصوص عملیات سازمان‌یافته انتشار اطلاعات، اخبار و محتوای خبری خلاف‏ واقع علیه منافع و امنیت ملی با منشا خارجی اقدام نماید؛

 ماده۶ ـ سازمان صداوسیمای ج.ا.ا. در هنگام انتشار اطلاعات، اخبار و محتوای خبری خلاف‏ واقع در فضای مجازی که دارای پیامد سطوح منطقه‏ای، قومی و ملی هستند، با حضور میدانی و استفاده از روش‌های جدید خبری، نسبت به آگاه‏سازی افکار عمومی، ارتقاء تاب‏آوری اجتماعی و کاهش میزان اثرگذاری اطلاعات، اخبار و محتوای خبری خلاف ‏واقع در سطح عموم، اقدام کند؛

ماده۷ـ درگاه‌های نشر موظف هستند برای مواجهه با پیامدهای نشر اطلاعات، اخبار و محتوای خبری خلاف‏ واقع اقدامات زیر را انجام دهند:

۷ـ ۱ـ ساز و کار لازم برای تشـخیص اطـلاعات، اخـبار و محـتوای خـبری خلاف‏ واقع دریافتی قبل از انتشار اعم از رویه‌‌های انسانی و یا ماشینی موسوم به تعدیل محتوا و یا اتصال به سامانه‌های راستی‌آزمایی  مرجع ایجاد شده در کشور ایجاد کنند؛

۷ـ ۲ـ به محض اطلاع از انتشار اطلاعات، اخبار و محتوای خبری خلاف‏ واقع نسبت به حذف و درج توضیحات اقدام و از رویه‌ها و سامانه‌های گزارش‌دهی فوری به مراجع قانونی ذیربط استفاده نمایند.

ماده۸ ـ سکوهای نشر موظف هستند علاوه بر ایجاد سازوکار و رویه‌های اجرایی موثر و سامانه‌های هوشمند شناسایی و حذف فوری اطلاعات، اخبار و محتوای خبری خلاف‏ واقع، نسبت به ارائه خدمات مورد نیاز درگاه‌های نشر در چارچوب این مصوبه اقدام کنند.