چالش‌های تعیین «دیه» در چهل سال گذشته و طرح یک پرسش
✍🏻 عباس شیخ‌الاسلامی؛ وکیل دادگستری و مدرس دانشگاه
نرخ دیه ۱۴۰۲ در ماههای غیر حرام مبلغ ۹۰۰میلیون تومان تعیین شد و سیصد میلیون تومان به رقم پارسال افزوده شد.
به عنوان کسی که سی و شش سال پیش وارد رشته حقوق شده است، خاطرات و نکاتی از دیه در این سال‌ها دارم که با شما به اشتراک می‌گذارم.
۱. شروع بحث دیات از سال ۱۳۶۱ با تصویب قانون دیات شروع شد. با نگاهی اخباری‌گری و ترجمه ای از فقه،دیه ۱۰۰ شتر،۲۰۰ گاو ،۱۰۰۰گوسفند ؛۲۰۰ دست حله یمانی و هزار دینار و ده هزار درهم به انتخاب جانی تعیین شد. در حالیکه نه حله یمانی و نه دینار و درهمی وجود داشت و سال ها طول کشید تا به دستور رهبری فقط سه قلم اول که موجود بودند مبنای پرداخت دیه شد و حال نیز به راحتی تبدیل شد به یک رقم.
۲. ابتدا بعضی می گفتند که جانی باید عین آن را بدهد. بعد دیدند لازمه آن تاسیس یک طویله در کنار اجرای احکام است و راضی به تعیین قیمت شدند.
۳. مدتها دعوا بر سر نرخ دیات بود. اگر اشتباه نکنم اختلاف مرحوم آیت‌الله موسوی اردبیلی که دیه را در آن سال ها چهارصد هزار تومان اعلام کرده بود با فقها و قضاتی که عین را ملاک می دانستند باعث اختلاف رویه هایی خاطره‌انگیز شذ. بعدها با فتوای رهبری سه قلم اول قیمت گذاری و کمترین آن که قیمت یکصد شتر بود توسط جانی انتخاب می شد. جدول قیمت را از سال هفتاد که دو میلیون بود تا کنون می توانید در اینجا ببینید.
۴. تفاوت دیه مرد و زن و برابری تا ثلث و نتایج عیر منطقی آن هم چالشی بزرگی بود که طی زمان با اجبار بیمه ها به بیمه و پرداخت یکسان دیه زن و مرد و صندوق خاص تا حدودی حل شد.
۵. چالش تفاوت دیه کافر و مسلمان (کافر یک دوازدهم دیه مسلمان) نیز بالاخره با فتوی خلاف مشهور رهبری حل شد و دیه کافر و مسلمان برابر اعلام شد.
۶. میزان و مبلغ دیه را از ابتدا برای پیشگیری از ورشگستگی بیمه ها و کمک به مردم تعاونی حساب شد والا همه می دانیم قیمت یکصد شتر یا دویست گاو و هزار گوسفند بیش از سه ملیارد تومان است. حال مشخص نبست آیا تعیین این رقم خلاف شرع نیست؟
۷. خسارات مازاد بر دیه اعم از هزینه های درمان و خسارات معنوی را هم با دید سخت‌گیرانه شورای نگهبان نپذیرفتند و گاه هزینه‌های درمان بیش از دیه است.
۸. چالش بزرگ دیه بر عاقله هم با فتوای خاص مرحوم امام خمینی (ره) و شبه عمد تلقی کردن خطاهای محض همراه با تقصیر تا حدودی حل شد ولی قصه تغلیظ دیه در ماههای حرام و اینکه فلسفه آن هنوز باقی است یا خیر، حدیث مفصل دیگری است.
۹. داستان برگرداندن تفاضل دیه وقتی زنی مردی را بکشد هم شنیدنی است.
۱۰. نتیجه اینکه هنوز برای من حقوق‌خوان سوال است که آیا واقعا دیه به عنوان یک حکم امضایی با اقلام مورد مبادله آن زمان موضوعیت دارد و نمی‌توان جایگزین مناسبی برای جبران خسارت و با معیارهای پول رایج (سکه و ریال و دلار) و با نگاه امروز پیدا کرد؟
منبع: کانال تلگرامی نویسنده
