گفت‌وگو با محمدحسن اله دین دارنده مدال نقره بیست و هشتمین دوره المپیاد علمی دانشجویی کشوری در رشته حقوق
لطفا خودتان را معرفی کنید و مختصری از سوابق تحصیلی و علمی‌تان بگویید.
بنده محمدحسن اله دین متولد سال ۱۳۸۰، دانشجوی مقطع کارشناسی حقوق دانشگاه تهران هستم. با توجه به اینکه در سال سوم تحصیل در المپیاد شرکت کردم و در حال حاضر مشغول گذراندن دوره کارشناسی هستم هنوز به نحو قطعی در مورد گرایش ارشد دانشگاهی تصمیم نگرفته‌ام اما به احتمال بالا در گرایش حقوق خصوصی در دانشگاه تهران ادامه تحصیل خواهم داد.
چطور با المپیاد دانشجویی آشنا شدید و تصمیم به شرکت در آن گرفتید؟
حدودا از اواخر ترم دو کارشناسی از طریق برخی از دوستان با المپیاد حقوقی آشنا شدم بعد از آن با مراجعه به منابع موجود در اینترنت راجع به المپیاد از جمله صفحات انجمن‌های علمی دانشگاه‌های تهران، امام صادق، بهشتی در فضای مجازی و سایت اختبار با جزئیات مربوط به این آزمون آشنا شدم.
با توجه به عدم محدودیت بنده در ورود به مقطع ارشد به واسطه موضوع استعداد درخشان (از طریق معدل) عمده انگیزه‌ام برای شرکت در المپیاد تقویت بنیه علمی با مطالعه عمیق در کتب برجسته حقوقی و رقابت با دانشجویان با انگیزه و فاضل در این مسابقه مهم بود.
المپیاد حقوقی فارغ از امتیازات مختلفی که دارد می‌تواند یک سفر خاطره انگیز و جذاب برای کسانی باشد که به مباحث حقوقی علاقه مند بوده و می‌خواهند به نحو عمیق و استدلالی بر اهم مطالب رشته حقوق در دوره کارشناسی مسلط شوند.
المپیاد علمی چیست و شرکت در آن چه شرایطی دارد؟
المپیاد علمی دانشجویی یک آزمون علمی در مقطع کارشناسی است که توسط سازمان سنجش آموزش کشور همه ساله برگزار می‌شود. چنانچه از مراجعه به سایت سازمان سنجش بر می‌آید از سال ۱۳۸۵ اولین دوره المپیاد حقوقی برگزار شده است.
المپیاد حقوقی بر خلاف سایر آزمون‌ها مانند آزمون کارشناسی ارشد یا آزمون وکالت و مانند آنها به صورت تشریحی طراحی می‌شود به همین جهت است که توجه به نحوه طراحی پرسش‌ها و منابع مورد نیاز برای مطالعه در آن از اهمیت فوق العاده بالایی برخوردار است.
متاسفانه نمونه سوالی از آزمون‌های سال های گذشته توسط سازمان سنجش تا کنون منتشر نشده است و همین موضوع بر ابهام این آزمون می‌افزاید.
معمولا گفته می‌شود که المپیاد از دو مرحله تشکیل می‌شود. در مرحله اول المپیاد دو شیوه شرکت وجود دارد: متمرکز و غیر متمرکز.
مرحله اول، شیوه غیر متمرکز
در شیوه غیر متمرکز کشور به ۱۰ قطب (یا در اصطلاح سازمان سنجش منطقه) تقسیم می‌شود و هر قطب نیز متشکل از مجموعه استان‌های همجوار است (مثلا در مورد تهران و البرز ما اصطلاحا منطقه ۱ را داریم).
در هر قطب دانشگاه‌های موجود در آن (چه دولتی و چه غیر دولتی مانند آزاد و پیام نور) می‌توانند حداکثر ۵ نفر را برای شرکت در المیپاد معرفی نمایند. معمولا دانشگاه‌ها بر اساس میزان معدل اشخاص و برخی نیز با برگزاری آزمون داخلی نمایندگان خود را به سازمان سنجش معرفی می‌کنند.
در دانشگاه تهران افراد بر اساس معدل انتخاب می‌شوند (به همین جهت به نظر می‌رسد که شیوه غیر متمرکز بیشتر برای دانشجویانی که اصطلاحا رنک ورودی‌های خود هستند قابل استفاده باشد).
لازم به ذکر است که به هر حال دانشجوی داوطلب در شرکت در المپیاد لاجرم باید ۷۰ واحد درسی را گذارنده باشد و از این رو تنها دانشجویان سال سومی، خود بنده سال سومی بودم (در ترم ۶) یا سال چهارمی (در ترم ۸) امکان شرکت در المیپاد را دارند. (دانشجویان سال چهارمی در صورتی که بخواهند از شیوه غیر متمرکز استفاده کنند لازم است ترم ۸ مشغول به تحصیل باشند و اصطلاحا ترم ۷ فارغ التحصیل نشوند).
بعد از پایان رقابت غیر متمرکز سازمان سنجش از هر قطب ۵ نفر برتر و از قطب تهران ۱۰ نفر اول جواز حضور در مرحله کشوری را خواهند داشت.
شیوه متمرکز
در همین مرحله اول شیوه دیگری نیز وجود دارد که اشخاصی که امکان شرکت در شیوه غیر متمرکز را نداشتند می‌توانند از آن شیوه بهره ببرند.
در شیوه متمرکز دانشجویان سال سومی و چهارمی می‌توانند با شرکت در کنکور ارشد و بالاترین تراز میان کلیه شرکت کنندگان در میان کسانی باشند که سازمان سنجش به ایشان جواز شرکت در مرحله کشوری را خواهد داد.
البته دانشجویان سال سومی لازم است در هنگام ثبت نام در کنکور گزینه ” منحصرا متقاضی شرکت در المپیاد می‌باشم” را انتخاب کنند. در این بین آنچه که بیش از همه مهم است همان بحث تراز است و نه رتبه شخص در گرایش مربوطه؛ چنانچه مشاهده شده است که رتبه‌های برتر برخی گرایش‌ها امکان شرکت در مرحله کشوری را نداشته‌اند درحالی که در مورد گرایش‌های دیگر که عمدتا خصوصی، جزا و تجارت بین الملل هستند رتبه‌های پایین تر امکان حضور در مرحله کشوری را بدست آوردند.
البته تعداد این افراد به حسب سال‌های مختلف متفاوت بوده است امسال بنابر استقرای بنده حدود ۲۸ نفر از طریق متمرکز و کنکور توانستند که وارد مرحله کشوری شوند.( در سال‌های پیش اعدادی چون ۱۵ و ۳۴ نیز گزارش شده است).
مرحله دوم( کشوری)
در مرحله کشوری چنانچه ابتدائا گفته شد مجموع افرادی که از شیوه غیر متمرکز (حدود ۵۵ نفر) و همچنین کسانی که از طریق شیوه متمرکز یعنی کنکور ارشد توسط سازمان سنجش انتخاب شده‌اند وارد مرحله کشوری شده و باهم به رقابت می‌پردازند.
چنانچه ملاحظه می‌فرمایید المیپاد حقوقی در حقیقت در میان دانشجویان استعداد درخشان و هم چنین برترین رتبه‌های کنکور برگزار می‌گردد و همین جایگاه متمایزی به آن می‌بخشد و صد البته بر دشواری رقابت در آن…
در این جا خصوصا به دانشجویان دانشگاه‌هایی که المپیاد حقوقی در آنها شناخته شده نیست و قصد دارند از شیوه غیر متمرکز استفاده کنند توصیه می‌شود که در ایام نزدیک به ثبت نام آزمون از آموزش دانشگاه خود پیگیری نمایند تا امکان ثبت نامشان از دست نرود
در مورد محتوای علمی آزمون باید بیان داشت که آزمون المپیاد حقوقی از ۶ ماده درسی از مهم ترین درس‌های رشته حقوق تشکیل شده است: حقوق مدنی، فقه و اصول، حقوق اساسی، حقوق بین الملل عمومی، حقوق جزای عمومی، آیین دادرسی کیفری (در روز آزمون هم به همین ترتیب ذکر شده دفترچه سوالات توزیع خواهد شد)
هر یک از درس‌ها واجد ۱۰۰ امتیاز و مجموع امتیازات آزمون ۶۰۰ می‌باشد. البته مشخصا برای کسب رتبه برتر در آزمون‌ها نیاز به جمع امتیاز بسیار بالا در همه درس‌ها نیست و به صورت اجمالی و با ملاحظه درصد شرکت کنندگان سابق المپیاد می‌توان بیان نمود که عمده رتبه‌های برتر کمتر از ۴۰۰ امتیاز از مجموع دروس کسب کرده‌اند.
معمولا برای هر درس دو سوال مطرح می‌شود مگر اینکه استثنائا درسی سه سوال داشته باشد. چنانچه پیشتر بیان شد پرسش‌ها به نحو تشریحی بوده و از قسمت‌های مختلف برخوردار است. جالب است که امسال برای هر کدام از این قسمت‌ها امتیاز خاصی قرارداده شده بود (مثلا یک سوال ۴ قسمتی بوده و هر قسمت ۲۵ امتیاز داشت).
برای پاسخ دهی به پرسش‌های هر درس ۱ ساعت زمان قرارداد شده است و بین ساعات امتحانی نیز حدود ۱۵ دقیقه استراحت برای داوطلبان پیش بینی شده است.
بر خلاف سال‌های پیش از شیوع ویروس کرونا که المپیاد در دو روز برگزار می‌شد چند سالی است که المپیاد یک روزه و از ساعت ۸ صبح تا ۱۶.۳۰ عصر ادامه دارد. لازم به ذکر است که شیوه برگزاری المپیاد در مرحله قطبی و کشوری همانند یک دیگر می‌باشند.
از کی مطالعه برای این آزمون را شروع کردید؟
المپیاد حقوقی آزمونی کاملا تحلیلی- استدلالی است از این رو به صورت کلی داوطلبین شرکت در المپیاد لازم است از همان ترم‌های نخستین دوره کارشناسی دروس رشته حقوق را به نحو عمیق و دقیق مطالعه کنند چنانچه برخی از رتبه‌های برتر اظهار داشته‌اند که اساسا همین مطالعه مستمر در طول دوره کارشناسی تنها سرمایه ایشان برای شرکت در آزمون بوده است و به صورت خاص اقدام به مطالعه نکرده‌اند.
در مورد بنده علاوه بر مطالعه مستمر دروس در طول سال‌های اول، دوم و سوم کارشناسی و مباحثه مهم ترین آنها از یک سال پیش از المپیاد به مطالعه کتبی پرداختم که کمتر فرصت مطالعه آنها را در طول ترم‌های قبل داشتم.
با توجه به اینکه بنده سال سومی بودم با وجود درس‌های متعدد دوره کارشناسی فرصت زیادی برای مطالعه منابع المپیاد نداشتم و به جز تابستان سال قبل از المیپاد و تعطیلات پایان هفته تنها دو بازه نوروز و تیرماه (در حد فاصل اعلام نتایج مرحله اول تا برگزاری مرحله کشوری المپیاد) برای مطالعه اختصاصی دروس المپیاد برای بنده وجود داشت.
به همین علت توصیه بنده به داوطلبان آن است که از همان ترم اول کارشناسی به نحو عمیق و مستمر به مطالعه و مباحثه پیرامون دروس المپیاد پرداخته و نهایتا در سال منتهی به المپیاد آن دسته از منابعی که فرصت مطالعه عمیق را نداشتند مطالعه نمایند.
منابع شما برای المپیاد چه بود و چطور آنها را مطالعه کردید؟
معمولا ملاحظه می‌شود که دانشجویان دانشگاه‌های مطرح کشور به واسطه سطح بالای علمی اساتید و جزوات ایشان کمتر به مطالعه کتب مرجع حقوقی تمایل نشان می‌دهند که البته این مسئله از نظر بنده نقطه ضعف محسوب می‌شود چه اینکه فرصت ارائه همه مطالب در کلاس فراهم نیست و همچنین به نظر می‌رسد که عمده بحث‌های استدلالی و ظرائف و دقائق اقوال مختلف را تنها می‌توان در میان سطور در هم تنیده کتب برجسته حقوقی پیگیری نمود از این رو به جز مطالعه تقریرات و جزوات اساتید بزرگوار و گرامی‌ام که همواره مدیون و قدردانشان خواهم بود به داوطلبان توصیه می‌کنم به کتب و منابع ذیل توجه بفرمایند.
حقوق مدنی: کتب حقوق مدنی اشخاص و محجورین دکتر صفایی، حقوق اموال و مالکیت دکتر کاتوزیان، قواعد عمومی قراردادهای دکتر صفایی، حقوق خانواده دکتر صفایی، دو جلدی درس‌هایی از عقود معین دکتر کاتوزیان. برای درس مدنی ۸ با توجه به تجربیات سال‌های گذشته به این نتیجه رسیدم که احتمال مطرح شدن سوال از آن بسیار پایین است بنابراین به داوطلبان توصیه می‌کنم که اگر زمان کافی برای مطالعه ندارند از مطالعه این درس چشم پوشی کنند. همچنین به نظر می‌رسد که عمده سوالات این درس از حقوق مدنی۳، ۴ و ۶ مطرح می‌شود و خصوصا مبحث شروط ضمن عقد، ضمانت اجراهای نقض تعهدات قراردادی و به صورت کلی دو عقد بیع و اجاره از مهم ترین مباحث این درس محسوب می‌شوند.
فقه و اصول: تحریرالروضه و فقه استدلالی دادمرزی. البته چنانچه مشهور است پرسش‌های مطرح شده لزوما از شرح لمعه مطرح نمی‌شود و از این رو به داوطلبان توصیه می‌کنم به صورت کلی و فارغ از المپیاد به تقویت ادبیات عرب و آشنایی دائمی با فقه بپردازند. در درس اصول خود بنده کتاب مبانی استنباط مرحوم دکتر محمدی را چند بار مطالعه کردم اما به نظر می‌رسد که مطالعه کتب اصولی فقهی با ترتیب درست و زیر نظر استاد (الموجز و سپس اصول فقه مرحوم مظفر) برای کسب امتیاز بالا در این درس مورد نیاز باشد.
حقوق اساسی: کتاب بایسته‌های حقوق اساسی مرحوم دکتر قاضی و متن اصول قانون اساسی و نظریات تفسیری شورای نگهبان (در اینجا برخی از دوستان کتاب حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران مرحوم دکتر هاشمی را نیز معرفی می‌کنند اما بنده توفیق مطالعه آن کتاب را نداشته ام)
حقوق بین الملل عمومی: کتاب حقوق بین الملل عمومی دکتر ضیایی بیگدلی و همچنین تحلیل وقایع روز از طریق کانال بیگدلی آکادمی که به همه داوطلبان توصیه می‌کنم خصوصا در ماه‌های منتهی به المپیاد حتما به مطالعه تحلیل‌ها و یادداشت‌های این کانال بپردازند، چه اینکه معمولا یک سوال از دو سوال درس حقوق بین الملل عمومی به موضوع بررسی وقایع روز از منظر حقوق بین الملل اختصاص دارد.
حقوق جزای عمومی: سه جلدی دکتر اردبیلی و دو جلدی دکتر برهانی و الهام، همچنین به داوطلبان توصیه می‌کنم جزوات دکتر شاملو خصوصا در درس حقوق جزای عمومی ۲ را تهیّه و مطالعه کنند (خود بنده متاسفانه امکان مطالعه آن را نداشتم اما اگر مجدد امکان شرکت در المپیاد را داشته باشم حتما آن را مطالعه خواهم کرد). همچنین به نظر می رسد که توجه به متن قانون و حفظ کردن مواد آن خصوصا در مواردی که به نظر کاملا عدد محور است مورد نیاز می باشد.
آیین دادرسی کیفری: به نظر می‌رسد که مطالعه دو جلدی دکتر خالقی و همچنین متن مواد خصوصا مبحث مربوط به صلاحیت مراجع رسیدگی و حدود اختیار و وظایف ضابطان دادگستری برای این درس کفایت می‌کند.
سطح سوالات برای دانشجویان مقطع کارشناسی مناسب است؟
بله، گمان می‌کنم یک دانشجوی مسلط بر کتب مرجع حقوقی می‌تواند به عمده پرسش‌های این آزمون پاسخ‌های نسبتا مناسبی بدهد چنانچه خود بنده مشکل خاصی در مواجهه با سوالات نداشتم.
اما همه چیز بستگی به بنیه علمی دانشجویان، میزان دشواری پرسش‌های هر درس و رویکرد طراحان آزمون دارد. البته به نظر می‌رسد که در مورد درس فقه با توجه به وجود منابع بیشمار فقهی لازم بود که منبع خاص فقهی مد نظر سازمان سنجش قرار گیرد.
به داوطلبان توصیه می‌کنم هیچ پرسشی را بدون پاسخ باقی نگذارند حتی زمانی که امکان پاسخ گویی به مسائل را ندارند با توضیح و تفسیر مفردات سوال و بررسی تاریخچه مفاهیم و صورت مسئله می‌توانند بخشی از امتیاز آن پرسش را کسب نمایند.
همچنین در رابطه با میزان پاسخ‌ها بر خلاف تصور رایج، پرنویسی و تحلیل همه جانبه پرسش‌ها مورد استقبال مصصحان قرار خواهد گرفت و خود بنده در همه درس‌ها تقریبا کل صفحات مربوطه را به پاسخ اختصاص دادم و صفحه ای را خالی نگذاشتم.
همچنین استفاده از نمودار برای بیان خلاصه پاسخ ها، طراحی پلان منطقی و نظم و همبستگی پاسخ‌ها اهمیت بسیاری دارد. علاوه بر این داوطلبان موضوع خط خوش در پاسخ گویی به پرسش‌ها را به نحو جدی مد نظر قرار دهند.
رتبه‌ای که در این آزمون کسب می‌کنید چه تاثیری دارد؟ چه امتیازات تحصیلی و شفلی به برگزیدگان اعطا می‌شود؟
در مورد امتیازات شرکت در المپیاد می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
۱. رتبه‌های ۱ تا ۳ المپیاد حقوقی می‌توانند بدون شرکت در آزمون کنکور در هر رشته‌ای و در هر دانشکده‌ای که تمایل داشته باشند ادامه تحصیل دهند (با توجه به استفسار بنده از سازمان سنجش این مسئله بین داوطلبان سال سومی و چهارمی تفاوتی ندارد). اما رتبه‌های ۴ تا ۱۵ المپیاد که مدالی در آزمون کسب نکرده‌اند هر چند از جهت نظری امکان درخواست پذیرش دارند اما با توجه به تجربیات سابق در این مسیر احتمالا با مصاحبه و یا شرایط خاص برای پذیرش مواجه باشند و نمی‌توان از امکان پذیرش قطعی سخن گفت.
۲. در مورد آقایان طبق شیوه نامه طرح شهید صیاد شیرازی رتبه‌های اول تا سوم المپیاد به ترتیب ۱۰۰، ۷۵ و ۵۰ امتیاز برای استفاده از طرح‌های جایگزین خدمت سربازی دریافت می‌کنند که معمولا با توجه به امتیازاتی که دانشجویان از طریق رتبه کنکور، معدل و…که در شیوه نامه مشخص شده است امکان استفاده از طرح جایگزین خدمت سربازی را خواهند داشت. البته برای اطلاعات بیشتر به این شیوه نامه مراجعه بفرمایید.
۳. هر ساله برنامه‌ای با حضور وزیر علوم، رئیس سازمان سنجش و اعضای کمیته‌های علمی برگزار و از رتبه‌های اول تا سوم ( مدال آوران المپیاد) تقدیر می‌شود. طبق گفته رتبه‌های برتر سال قبل به ترتیب ۴، ۳ و ۲ میلیون تومان به ایشان پرداخت خواهد شد که البته با توجه به تورم احتمالا تغییر یافته است.
۴. رتبه‌های اول تا سوم حدود ۵ امتیاز برای مصاحبه دکتری دریافت می‌کنند در حالی که نگارش یک کتاب تخصصی در رشته مربوطه ۴ امتیاز دارد.
۵. به جز این المپیاد حقوقی با توجه به کیفیت برگزاری و ویژگی‌های اختصاصی آن در همه مصاحبه‌ها و حتی در موضوع اخذ پذیرش برای تحصیل در خارج از کشور قابلیت استناد دارد. به جز این موضوع به صورت کلی المپیاد حقوقی می‌تواند به عنوان یک پارامتر تاثیر گذار در رزومه اشخاص در نظر گرفته شود.
۶. امتیاز نخبگانی موفقیت در این آزمون می‌تواند داوطلب را واجد شرایط استفاده از طرح‌های مختلف بنیاد نخبگان نماید که البته با توجه به سیاست‌های بنیاد در سال‌های مختلف متفاوت خواهد بود.
فکر می‌کنید چرا این آزمون چندان مورد اقبال دانشجویان نیست؟
به نظر می‌رسد سطح بالای علمی رقابت کنندگان آزمون، تشریحی و پراکنده بودن منابع و ریسک مربوط به موفقیت در این آزمون (قرار گرفتن بین رتبه‌های اول تا سوم که از امتیازات بالا برخوردار هستند)، اختصاص شرکت در آزمون به رتبه‌های برتر کنکور ارشد و رنک‌های دانشگاهی و همچنین احتمال طراحی سوال از قسمت‌های کمتر خوانده شده منابع از مهم ترین دلائل عدم استقبال دانشجویان از این آزمون علمی می‌باشد.
به جز این موضوع وجود آزمون جایگزین یعنی کنکور ارشد و درگیر شدن دانشجویان سال چهارمی در آن آزمون با توجه به ریسک کمتر عدم موفقیت در آن هم می‌تواند علت دیگری برای این مطلب باشد.
چه توصیه‌ای برای داوطلبان آزمون‌های آینده دارید؟
۱. حتما سعی بفرماید کلیه اطلاعات و تجربیاتی که رتبه‌های برتر سال‌های قبل در قالب مصاحبه‌های کتبی یا شفاهی از خود ثبت کرده‌اند را بررسی کرده و با دید باز وارد رقابت شوید.
۲. با یک برنامه منظم سعی کنید در طول ترم‌های تحصیلی درس‌های مهم حقوقی که جزو برنامه درسی المپیاد هستند با تمرکز بر کتب مرجع حقوقی به نحو عمیق و دقیق مطالعه و مباحثه بفرمایید.
۳. هیچ درسی را بدون مطالعه و در آزمون هم هیچ سوالی را بدون پاسخ باقی نگذارید.
۴. حتما در مورد کتب مرجع از خلاصه نویسی استفاده کنید و این خلاصه‌ها را خصوصا در ایام نوروز و فرصتی که تا مرحله دوم المپیاد دارید مرور بفرمایید.
۵. در مورد دروس مختلف به مباحث و سرفصل هایی که طبق تجربیات سابق بیشتر مورد توجه طراحان آزمون بوده است توجه ویژه داشته باشید. برای این موضوع به مصاحبه های تصویری انجمن های علمی با رتبه های برتر المیپاد توجه کنید.
۶. المپیاد حقوقی را به مثابه یک آزمون علم افزا و مهارت بخش در نظر بگیرید و مطمئن باشید چنانچه مطالعه دقیق و عمیق داشته باشید حتی اگر در آزمون رتبه مناسبی کسب نکنید به سطح بالایی از دانش و قوه تحلیل دست یافته‌اید که این موضوع به مراتب از اهمیتی بسیار بیشتر از مزایای المپیاد برخوردار است.
و سخن پایانی؟
بنده ناچیز هر چه که دارد از لطف و رحمت الهی و تلاش و دعای خانواده است. همچنین جا دارد از اساتید بزرگوار و گرامی در دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران که در طول این چند سال بسیار از محضرشان آموختم و انشاالله خواهم آموخت و همچنین از کارکنان معاونت آموزشی که زحمت ثبت نام و پیگیری‌های مربوطه را بر دوش داشتند کمال تشکر و قدردانی را داشته باشم. امیدوارم این سیاه نوشته کمکی هر چند ناچیز به دانشجویان فاضل و کوشای این سرزمین باشد.
بیشتر بخوانید:
گفت‌وگو با تینا دامن‌کشان دارنده مدال برنز المپیاد علمی دانشجویی ۱۴۰۲ در رشته حقوق
آشنایی با المپیاد علمی دانشجویی حقوق از زبان دارنده مدال طلا
اعلام تاریخ و نحوه ثبت نام بیست و نهمین دوره المپیاد علمی دانشجویی کشور
