آشنایی با المپیاد علمی دانشجویی حقوق؛ مزایا، منابع و شیوه مطالعه

پایگاه خبری اختبار- محمدرضا محمدی متولد سال ۱۳۷۵ استان قزوین، فارغ التحصیل دانشگاه اصفهان و دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق تجارت بین‌الملل دانشگاه شهید بهشتی است که در بیست و ششمین المپیاد علمی دانشجویی کشور سال ۱۴۰۰ رتبه اول و مدال طلا را کسب کرده است.

با توجه به نزدیک بودن زمان برگزاری مرحله نهایی بیست و هفتمین المپیاد علمی دانشجویی (شهریور ۱۴۰۱)، او در یادداشتی تفصیلی درباره این آزمون، نحوه کسب آمادگی و مزایای آن نکاتی را مطرح کرده که مطالعه آن برای داوطلبان مفید خواهد بود.

متن کامل این یادداشت را در ادامه می‌خوانید.

المپیاد علمی و نحوه شرکت در این رویداد

المپیاد علمی آزمونی تحلیلی است که هر سال توسط سازمان سنجش آموزش کشور برگزار می‌شود. دانشجویان حقوق برای شرکت در این رویداد می‌توانند از دو طریق اقدام کنند:

شرکت در آزمون قطب (روش غیر متمرکز)

شرکت در آزمون کارشناسی ارشد (روش متمرکز)

در شیوه اول، کشور از لحاظ جغرافیایی، به ده قطب تقسیم می‌شود؛ مثلا قطب تهران که شامل استان های تهران و البرز است و یا قطب همدان که شامل همدان، مرکزی، قزوین و قم است. هر دانشگاه دولتی در قطب های ده گانه مجاز است پنج دانشجوی منتخب خود را به مرکز قطب( که المپیاد را برگزار میکند) معرفی نماید. دانشجویان مزبور باید حتما دانشجوی سال سوم یا چهارم بوده و حداقل ۷۰ واحد درسی هم پاس کرده باشند.

روش غیرمتمرکز

در مرحله غیر متمرکز، دانشجویان دانشگاه های دولتی (که با احتساب ۴ دانشگاه دولتی در هر قطب، جمعا بیست نفر می‌باشند) با دانشجویان دانشگاه‌های آزاد و پیام نور و غیر انتفاعی به رقابت می‌پردازند. از بین این افراد، ۵ نفر با بالاترین امتیاز به مرحله نهایی صعود خواهند کرد. بدین ترتیب در مرحله غیر متمرکز، دانشجویان دانشگاه های مختلف (اعم از دولتی، پیام نور، آزاد و غیر انتفاعی) به رقابت با هم خواهند پرداخت.

شایان ذکر است که این مرحله تشریحی است. از آنجایی که انتخاب دانشجویان برای شرکت در مرحله غیر متمرکز بر اساس معدل است و دانشگاه ها اصولا دانشجویان با معدل بالا را به این مرحله اعزام می‌کنند، امکان شرکت همه دانشجویان در این شیوه وجود ندارد و افراد علاقه‌مندی که معدل بالایی در دوران تحصیل نداشته‌اند، می‌بایست از طریق روش متمرکز اقدام به شرکت در این رویداد کنند.

روش متمرکز

روش متمرکز، در حقیقت همان آزمون کارشناسی ارشد است. افراد سال سوم با زدن تیک «صرفا متقاضی شرکت در المپیاد می‌باشم» و شرکت در آزمون مذکور و دانشجویان سال چهارم با شرکت در آزمون ارشد (بدون زدن هیچ تیک و گزینه اضافی) در آزمون المپیاد  هم شرکت داده می‌شوند. نحوه انتخاب افراد در این حالت بر اساس تراز است.

بدین ترتیب که افرادی با بالاترین تراز، بدون توجه به گرایش شخص، به مرحله نهایی المپیاد دعوت می‌شوند. تعداد این افراد همیشه ثابت نیست و ممکن است ۱۵ نفر باشد یا ۳۴ نفر. اما آنچه اهمیت دارد این است که در برخی گرایش‌های ارشد به دلایل مختلف (رقابت زیاد، یا میانگین درصد بالاتر دروس و…)، تراز دانشجویان بالاتر بوده و امکان شرکت افراد بیشتری در مرحله نهایی از بین این گرایش ها وجود دارد (برای مثال گرایش‌های حقوق تجارت بین الملل یا حقوق جزا و جرم شناسی)، در حالی که ممکن است رتبه های تک رقمی گرایشی مثل حقوق عمومی، از رفتن به مرحله نهایی المپیاد باز بمانند.

النهایه، برگزیدگان روش غیر متمرکز (که تقریبا ۵۵ نفر هستند چون استثنائاً در قطب تهران ۱۰ نفر پذیرفته می‌شوند) و برگزیدگان مرحله متمرکز (که بنا به سیاست‌های سازمان سنجش متغیرند) به مرحله نهایی صعود کرده و باهم به رقابت می‌پردازند.

مرحله مذکور تشریحی است و هر درس ۱۰۰ امتیاز دارد که جمعا ۶۰۰ امتیاز می‌شود. لازم به ذکر است که رتبه های برتر مرحله نهایی باید یک حد نصاب امتیازی را برای رتبه شدن کسب کنند (مثلا ۳۰۰ امتیاز) وگرنه در آن دوره رتبه اول نخواهیم داشت و نفر اول، از رتبه دوم شروع می‌شود (دلیل اینکه گاهی برخی رشته ها، رتبه اول ندارد همین است).

مواد درسی در این مرحله، مشابه روش غیر متمرکز بوده و شامل مواد درسی زیر است:

حقوق مدنی، اصول و متون فقه، حقوق بین الملل عمومی، حقوق اساسی، حقوق جزای عمومی، آیین دادرسی کیفری

مدت‌زمان برگزاری المپیاد

سابق بر این، المپیاد در دو روز برگزار می‌شد و زمان اختصاص داده شده به هر دفترچه نیز یک ساعت و نیم بود اما سال ۱۴۰۰، به دلیل شیوع ویروس کرونا و سختی‌های اسکان، آزمون در یک روز برگزار گردید و زمان پاسخ‌دهی به سوالات به ازای هر دفترچه، ۱ ساعت تعیین شد. بدین ترتیب مرحله نهایی المپیاد با ۶ ساعت زمان، از ابتدای روز آغاز شده و تا بعد از ظهر ادامه می‌یابد. (البته بین هر دو دفترچه زمان معقولی برای استراحت داده می‌شود و ساعات صرف ناهار هم لحاظ می‌گردد).

مزیت شرکت در المپیاد علمی

یکی از مزایای المپیاد، ورود بدون کنکور به دانشگاه های کشور است. بدین شکل که رتبه های اول تا پانزده مرحله نهایی می‌توانند هر گرایشی از حقوق را در هر دانشگاهی انتخاب کرده و در آن گرایش به ادامه تحصیل بپردازند.

بااینحال، در عمل بسیاری از دانشگاه‌ها فیلترهای خاص خود را برای رتبه‌های المپیادی اعمال می‌کنند. به بیان ساده‌تر، گرچه در سایت سازمان سنجش، یکی از مزایای المپیاد، پذیرش بدون آزمون در دانشگاه های معتبر عنوان شده، در عمل رتبه شما باید از فیلتر دانشگاه بگذرد. بدین ترتیب هر چقدر دانشگاه معتبرتر بوده و گرایش انتخابی شما بالاتر باشد، شانس کمتری برای قبولی خواهید داشت و دانشگاه از شما مصاحبه می‌گیرد.

در نتیجه، صرفاً رتبه های اول تا سوم می‌توانند با درصد بالایی قبولی خود را تحقق یافته بپندارند. اما آنچه این ماراتن را بسیار دلپذیر می‌سازد، مزایای دیگر آن است که می‌توان در چند دسته آنها را جای داد:

مزایای تحقیقاتی

در «آیین نامه اعطای جایزه های تحصیلی به دانشجویان صاحب استعداد برتر  و سند راهبردی کشور در امور نخبگان» انواع این جوایز و نحوه شناسایی دانشجوی برتر قید شده است.

 با کسب رتبه در المپیاد می‌توانید کمک هزینه های چاپ مقاله و کتاب را دریافت کنید. از سوی دیگر المپیاد رزومه بسیار خوبی است که امکان شرکت در دوره های بنیاد ملی نخبگان را فراهم می‌کند‌( مثل طرح شهید وزوایی).

مزایای تحصیلی

بحث رتبه ۱ تا ۱۵ و قیود خاص آن گفته شد. بنده خود از این مزایا استفاده کردم و با رتبه المپیادم در گرایش تجارت بین‌الملل دانشگاه بهشتی پذیرفته شدم. از مزایای دیگر می‌توان به امتیاز مثبت نفرات برتر در مصاحبه دکتری اشاره کرد. برای مدال‌آوران المپیاد، رتبه کسب‌شده در حد مقالات  ISI  امتیاز دارد.

مزایای طرح‌های جایگزین خدمت (مخصوص آقایان)

رتبه های اول تا سوم، امتیازاتی را کسب می‌کنند که به موجب آن می‌توانند به احتمال بسیار بالا، از طرح های جایگزین خدمت استفاده نمایند. ( نظام وظیفه تخصصی).

برای آنکه دانشجو بتواند از طرح جایگزین خدمت استفاده کند، می‌بایست ۱۱۰ امتیاز را بدست آورد. در صورتی که فرد بتواند هشتاد امتیاز را کسب کند، در کارگروهی راجع صلاحیت وی برای بدست آوردن طرح جایگزین تصمیم گیری می‌شود.

لازم به ذکر است که رتبه های اول تا سوم المپیاد به ترتیب ۱۰۰، ۷۵ و ۵۰ امتیاز کسب می‌کنند و روی کاغذ نمی‌توانند از از طرح نظام وظیفه تخصصی استفاده کنند اما جای نگرانی نیست. در جمع امتیازات، ملاک های مختلفی مثل رتبه کنکور کارشناسی، معدل، مقالات تحقیقی و حتی شرکت در انجمن های علمی مدنظر قرار میگیرد که احتمال استفاده از این امتیاز را به شدت بالا می‌برد.

از سوی دیگر، المپیاد رزومه بسیار خوبی برای پذیرش و ادامه تحصیل در دانشگاه های خارج از کشور محسوب می‌شود.

مزایای شغلی و مالی

 در رابطه با گزینش هیئت علمی، برگزیده المپیاد دارای امتیازاتی است. از سوی دیگر چون رتبه های برتر معمولا می‌توانند در طرح های بنیاد ملی نخبگان پذیرفته شوند، به‌طور غیرمستقیم نیز از مزایای مالی برخوردار می‌شونذ. به رتبه های اول تا سوم مبلغ به ترتیب مبلغ ۴۰ میلیون، ۳۰ میلیون و ۲۰ میلیون ریال اهدا می‌شود که بنا بر تورم، ممکن است در سال‌های آینده بیشتر شود.

در رابطه با رزومه شغلی هم به دلیل تشریحی بودن آزمون، می‌تواند مورد توجه سازمان‌ها و شرکت‌های مختلفی قرار گیرد.

چرایی عدم اقبال دانشجویان به المپیاد علمی

اول اینکه نحوه شرکت در المپیاد آسان نیست. شما چه از روش متمرکز شرکت کنید چه از روش غیر متمرکز، باید دانشجوی لیسانس باشید و با این شرط، بسیاری ازعلاقه مندان امکان شرکت در این آزمون را ندارند. از سوی دیگر، اگر شاغل به تحصیل در مقطع کارشناسی باشید، در روش قطب فقط ۵ نفر از هر دانشگاه می توانند در این ماراتن شرکت کند و در روش متمرکز نیز تعداد پذیرفته شدگان از سی و خرده ای نفر تجاوز نخواهد کرد. بدین ترتیب جامعه گزینشی آزمون بسیار محدود است.

دومین عاملی که منجر به دافعه المپیاد می گردد، منابع ناشناخته و پیش‌بینی‌ناپذیری طراح سوال است. در واقع ممکن است دانشجویی منابع بسیار مهم هر درس را بخواند اما سوال المپیاد به نحو مستقیم از آن منابع طرح نشود.

اما به اعتقاد بنده مهم‌ترین عاملی که موجب عدم تمایل دانشجویان می‌گردد، تشریحی بودن این آزمون و زمان بالای آن است. متاسفانه بسیاری از دانشجویان حقوق به جای فهم اصولی مطالب و تمرین نگارش حقوقی، به حفظ کردن مفاهیم حقوقی پرداخته و از نوشتن حقوقی نیز ترس و واهمه دارند. در واقع موفقیت در المپیاد به دلیل تشریحی بودن آن، صرفا به مطالعه منابع نیست و قلم خوب و استدلال قوی می‌خواهد.

المپیاد علمی؛ آزمونی بدون بازنده

در کنار تمامی چالش هایی که بیان شد، باید عرض کنم که المپیاد، آزمونی است که باخت ندارد! تمامی گرایش های اصلی حقوق، کمابیش در این آزمون پوشش داده شده است.

بدین ترتیب فرد با شرکت در المپیاد و مطالعه تمامی این دروس، فارغ از نتیجه نهایی، یک قدم به حقوقدان شدن نزدیک‌تر میشود و می‌تواند در زمینه های مختلف حقوقی، استدلال کند.

از سوی دیگر، سوالات المپیاد لزوماً سوالات سختی نیست. حتی ممکن صورت سوال در حد یک خط باشد یا ساده به نظر برسد. برای مثال مضمون سوال حقوق بین الملل عمومی در مرحله نهایی این بود که آیا از ابتدای قرن ۲۰ میلادی تا زمان حال حاضر، کنشگران حقوق بین‌الملل عمومی تغییر کرده اند؟

بدیهی است که پاسخ به این سوال اصلا سخت نیست و کافی است که دانشجوی حقوق بیان دارد که در سال های اخیر سازمان‌های بین‌المللی و اشخاص حقیقی و حقوقی (مثل شرکت‌های چند ملیتی) نقش زیادی را در فضای بین‌المللی ایفا  می‌کنند. اما نکته مهم این است که سوال ساده، نباید منجر به کوتاه کردن جواب شود.

بیشتر بخوانید:

• مصاحبه با علی نعمتی دارنده مدال برنز بیست و پنجمین المپیاد علمی دانشجویی رشته حقوق
• گفت‌وگو با امیرحسین فروغی دارنده مدال برنز المپیاد علمی دانشجویی ۱۴۰۰ در رشته حقوق

به اعتقاد بنده و با تجربه ای که کسب کردم، مهم نیست سوال چقدر ساده یا سخت باشد. مهم این است که دانشجو با قلم محکم و استدلال قوی به بیان مطالب پرداخته و تمامی جوانب امر را بیان دارد.

 نگران زمان و تعداد صفحات نباشید. بنده در ۶ ساعت آزمون حداقل ۳۳ صفحه مطلب نوشتم. باید تا جای ممکن پاسخ کاملی دهید. این پاسخ شماست که عیارتان را مشخص میکند.

مثلا در سوال حاضر، بنده به بیان نقش سازمان‌های بین‌المللی از جمله سازمان ملل اشاره نمودم و بیان داشتم که سازمانی مانند ایکائو به حدی قدرتمند شده که می‌تواند علیه تابعان سنتی حقوق یعنی دولت‌ها رای صادر کند و شرکت‌هایی همچون توییتر نیز نقش مهمی در صحنه سیاست جهانی بازی می‌کنند و…. با این توضیحات، امتیاز بنده در این درس ۸۰ از ۱۰۰ شد که بعد از درس حقوق اساسی با امتیاز ۹۰  از ۱۰۰ بیشترین امتیاز بنده بود و همین امر نشان می‌دهد که مصحح المپیاد، به دنبال پاسخ‌های مبسوط و طبقه‌بندی شده است.

منابع و روش مطالعه برای داوطلبان المپیاد علمی حقوق

منابع المپیاد کاملا مشخص نشده و هر کتاب حقوقی که اصولی و مفهومی باشد، برای این درس مفید است. اما احتمال پاسخ دادن به سوالات با خواندن برخی از منابع، بالا می‌رود.

البته هیچ‌گاه اینگونه نیست که طراح سوال یک کتاب مرجع را باز کند و از روی آن طرح سوال کند، اما هرچقدر منابع دست اول را بیشتر خوانده و دوره کنید، رتبه بهتری را کسب خواهید کرد. از آنجا که المپیاد در نهایت آزمونی تشریحی است، منابعی را که احتمال موفقیت را بالاتر میبرد، در دو بخش بیان می‌کنم:

اول: منابع مناسب برای تقویت مهارت استدلال

فراموش نکنید که المپیاد، آزمونی تستی نیست و طراح سوال از شما استدلال حقوقی می‌خواهد. در این مورد حتما یک کتاب منطق را مطالعه بفرمایید. بنده کتاب منطق کاربردی علی‌اصغر خندان را توصیه می‌کنم چون زبان شیوایی دارد.

حتما به اصول فقه هم اهتمام ویژه‌ای داشته باشید. اصول فقه چارچوب های ذهنی شما را بسیار محکم کرده و استدلال حقوقی‌تان را تقویت می‌کند. سه جلدی دکتر قافی، بسیار راهگشاست.

دوم: منابع حقوقی

برای درس حقوق مدنی بنده بیشتر روی جزوه‌های اساتید تمرکز داشتم اما از آنجایی که ممکن است همه به این جزوات دسترسی نداشته باشند، می‌بایست کتب نویسندگان مطرح را مطالعه بفرمایید. برای مدنی ۳ اعمال حقوقی دکتر کاتوزیان، مدنی ۴ دکتر صفایی (اگر زمان بیشتری داشتید، دو جلد اول از دوره سه جلدی الزام خارج از قرارداد دکتر کاتوزیان)، و مدنی ۶ درس‌هایی از عقود معین دکتر کاتوزیان.

معمولا سوالات المپیاد از مدنی ۳، ۶ و ۴ طرح می‌گردد اما برای آنکه ریسک نکرده باشید، می‌توانید باقی مدنی ها را نیز مطالعه کنید (از دو مولفی که اسامیشان ذکر شد.)

بنده چون زمان کمی داشتم، از کتاب تست‌های چهار گزینه‌ای دکتر قربانی هم استفاده کردم البته که تست‌های ایشان برای المپیاد کارایی ندارد، صرفا توضیحات تست‌ها را مطالعه کنید چون سخنان اساتید حقوقی را به شکل ساده ای بیان کرده و در مدت زمان کم بسیار راهگشاست.

درس حقوق اساسی: جلد دوم کتاب هاشمی، کتاب بایسته‌های دکتر قاضی، متن قانون اساسی و نظریات شورای نگهبان و همچنین ترجمه کتاب LAW MADE SIMPLE  و LAW TEXTS  بخش حقوق عمومی (ترجمه اسماعیل صغیری).

 این دو مورد آخر از این جهت است که درس حقوق اساسی، امکان مطالعه تطبیقی و نظریه‌پردازی زیادی دارد و خوب است که دانشجو به حقوق انگلستان تسلط نسبی داشته باشد.

حقوق بین‌الملل: کتاب دکتر ضیایی بیگدلی، جزوات دکتر بیگ‌زاده (بنده این جزوات را برای المپیاد مطالعه نکردم اما بازهم پیشنهاد می‌دهم چون ارزش بالایی دارد و کارتان را راحت‌تر می‌کند).

 به مسائل جدید حقوق بین‌الملل هم اشراف کلی داشته باشید چون احتمال طرح سوا‌ل از این موارد هست (مثل تحریم‌های ایران، جنگ روسیه و اکراین، توقیف نفتکش‌ها و…)

متون فقه و اصول فقه: بنده متون فقه را مطالعه نکردم چون زمان بسیار بالایی می‌گرفت و صرفا ۵۰ امتیاز داشت. با این وجود تحریر‌الروضه فی‌الشرح المعه توسط برگزیدگان قبلی المپیاد، معرفی شده است. برای اصول فقه، سه جلدی دکتر قافی، مخصوصاً جلد اول و سوم را به طور کامل مطالعه کنید چون بسیار سودمند است.

حقوق جزای عمومی: دوره چهار جلدی دکتر اردبیلی، متن مواد قانونی، جزوه دکتر شاملو (این جزوه نیز توسط اینجانب برای المپیاد مطالعه نشد اما به منظور فهم بهتر مطالب، پیشنهاد می‌شود).

آیین دادرسی کیفری: دوجلدی دکتر خالقی، متن قانون. در این درس سعی کنید مواد قانون را حفظ کنید. ارجاع به متن مواد امتیاز بالایی دارد. اگر فرصت داشتید، نکته‌های دکتر خالقی را نیز مطالعه کنید.

فراموش نکنید که این موارد تنها منابع مطالعاتی بود. بسیار اتفاق افتاده که دو نفر همین منابع را مطالعه کنند اما یکی رتبه زیر ۵ کسب کرده و دیگری رتبه بالای ۳۰.

 به اعتقاد بنده یکی از دلایل مهم این تفاوت، نحوه خوانش دروس است. داوطلب المپیاد باید یاد بگیرد که تا جای ممکن حفظ نکند و سعی در فهم اصول و مفاهیم حقوقی داشته باشد. این اصلی است که منجر به موفقیت داوطلب می‌گردد.

برای مثال، در درس مدنی ۳ و در خصوص ماده  و ۱۹۴ و ۱۹۰، داوطلب باید اصل «تطابق بین ایجاب و قبول» را فرا بگیرد و بدین ترتیب براحتی می‌تواند به خاطر بسپارد که برای انعقاد عقد باید ایجاب و قبول از لحاظ نوع عقد، ماهیت، مصداق و.. با هم مطابقت داشته باشند و بدیهی است که اگر هر کدام از این موارد محقق نگردد، عقدی واقع نمی‌شود تا نوبت به فسخ یا اجرای آن برسد.

یا در بحث معاملات محجورین، از طریق شناخت مبانی این امر برایش تبیین گردد که قانوگذار در رابطه با معاملات محجورین سخت‌گیری زیادی را مدنظر قرار داده و هیچ گاه از ملاک حمایت از محجور عدول نمی‌کند. به همین دلیل، عقد هبه با شرط عوض، با وجود آنکه از لحاظ قواعد عمومی قراردادها عقدی رایگان محسوب می‌شود و نیازی به تنفیذ ولی یا قیم ندارد اما چون احتمال ضرر محجور در آن هست و با عنایت به ملاک حمایتی، از سوی قانونگذار غیر نافذ تلقی می‌گردد.

این‌ها مثال‌هایی بود که نشان می‌داد دانشجوی المپیادی باید چگونه مطالعه‌کردن را فرا بگیرد و حتما دقت داشته باشد که تا جای ممکن از خلاصه‌نویسی و تقسیم‌بندی مطالب در قالب نمودار غفلت نکند.