نقدی بر حذف سؤالاتی که با عنوان «با تأثیر مثبت» مشخص شده‌اند
✍🏻 علی اکبر نکوفر*
فارغ از انتظاری که جامعه حقوقی کشور از متولیان برگزاری آزمون وکالت در رابطه با دقت در طراحی و تایپ سؤالات و نپرداختن به سؤالات اختلافی دارد، مسأله مهم دیگری که البته کمتر به آن پرداخته شده است نحوه محاسبه نمرات و مقایسه داوطلبان با یکدیگر است. در نوشتار پیش رو سعی بر آن است تا رویه سازمان سنجش در محاسبه نمرات سؤالاتی که دارای ایراد هستند را نقد کنیم.
سازمان سنجش با این توجیه که برخی از داوطلبان در پاسخ به سؤالاتی که اشتباه تایپی داشته، دچار مشکل شده‌اند این سؤالات را به شکل «با تأثیر مثبت» در پاسخنامه مشخص کرده و با حذف این سؤالات، نمره آن را برای افرادی که به این سؤالات پاسخ نداده و یا پاسخ نادرست داده اند بین سؤالات دیگر تقسیم می‌نماید، غافل از این که همیشه این رویه به نفع این افراد نیست و البته در اغلب موارد، به ضرر افرادی است که به این سؤال (سؤالات) پاسخ صحیح داده‌اند.
در کلید اعلامی سازمان سنجش برای آزمون وکالت۹۷ ، پاسخ سؤالات ۶ و ۸۷ با عنوان «با تأثیر مثبت» مشخص شده‌اند. با بررسی کارنامه های داوطلبان آزمو‌ن‌های سال‌های گذشته، به این نتیجه می‌رسیم که سازمان سنجش در برخورد با این گونه سؤالات به صورت زیرعمل می‌کند:
۱- اگر داوطلب به این سؤال پاسخ صحیح داده باشد، نمره داوطلب را از ۲۰ سؤال محاسبه می‌کند.
۲- اگر داوطلب به این سؤال پاسخی نداده باشد و یا پاسخ نادرست داده باشد، این سؤال را حذف و نمره داوطلب را از ۱۹ سؤال محاسبه می‌کند. (همچنین امسال در درس حقوق جزا اگر کسی به سؤال ۸۷ جواب نداده و یا نادرست پاسخ داده باشد به دلیل حذف سؤال ۹۰، نمره وی از ۱۸ سؤال محاسبه میشود)
این رویه کاملا اشتباه، غیر علمی، غیرمنطقی و ناعادلانه بنظر می‌رسد. در زیر با ارائه چند مثال، اشتباه بودن رویه فوق مورد بررسی قرار می‌گیرد.
نمره براساس درصد به صورت زیر محاسبه میشود:
مثال۱: فرض کنید شخص الف از ۲۰ سؤال حقوق مدنی فقط به سؤال شماره ۶ پاسخ صحیح داده و بقیه را جواب نداده و شخص ب از بیست سؤال حقوق مدنی فقط به یک سؤال بجز سؤال ۶ پاسخ صحیح داده و بقیه را سفید گذاشته است. اگر عادلانه و منطقی برخورد کنیم هر دو باید نمره ۵ درصد را در این درس کسب کنند. اما در صورت حذف سؤال ۶، شخص ب 5.26 درصد و شخص الف ۵ درصد را کسب می‌کند!
کوچک شدن مخرج کسر در حالت حدف سؤال موجب نابرابری در مقایسه بین افراد میشود. فراموش نکنیم که در اینجا نمرات افراد با هم مقایسه میشود بنابراین مخرج کسر که بیان‌کننده تعداد کل سؤالات است باید همواره ثابت باشد.
مثال۲:
فرض کنید شخص الف فقط به یک سؤال بجز سؤال ۶ جواب نادرست داده است و به بقیه سؤالات جواب نداده است. در صورت حذف یا عدم حذف سؤال ۶ وضعیت نمره وی به قرار زیر است:
در این حالت مشخص میشود که اگر سازمان سنجش سؤال ۶ را برای افرادی که به این سؤال جواب نداده اند حذف کند همیشه به نفع ایشان نیست و در مواردی به ضرر این افراد خواهد بود به عبارت دیگر حذف این سؤال همیشه با تاثیر مثبت! نمی باشد.
مثال۳: فرض کنید شخص الف در درس حقوق مدنی به تمام سؤالات جواب صحیح داده است، شخص ب به تمام سؤالات بجز سؤال ۶ جواب صحیح داده است و به سؤال ۶ جواب نداده است، شخص ج به تمام سؤالات بجز سؤال ۶ جواب صحیح و به سؤال ۶ جواب نادرست داده باشد.
در حالتی که سؤال ۶ برای کسانی که به این سؤال پاسخ نداده اند یا به آن پاسخ نادرست داده باشند حذف شود(رویه فعلی سازمان سنجش) تمام این افراد نمره ۱۰۰درصد را کسب می‌کنند که مسلما خارج از عدالت است. همچنین این سؤال هیچ تاثیر مثبتی برای شخص الف که به سؤال ۶ درست پاسخ داده است نداشته و حتی به ضرر او نیز بوده است زیرا رقبای وی نمره بیشتری کسب کرده اند.
اما در حالتی که سؤال ۶ حذف نشود و فقط نمره منفی آن منظور نگردد(پیشنهاد نگارنده) نمره شخص الف ۱۰۰درصد و نمره شخص ب و ج به درستی ۹۵درصد محاسبه میشود.
درصورتی که سؤال ۶ و۸۷ برای افرادی که به سؤال جواب نداده اند و یا پاسخ غلط داده اند حذف شود در اکثر موارد شدیدا به نفع ایشان و به ضرر افرادی است که به این سؤال جواب درست داده اند. آیا سازمان سنجش باید افرادی که سؤال اشتباه آزمون را درست پاسخ داده اند جریمه تعیین کند؟
مثال۴:
فرض کنید شخص الف به ۱۰سؤال (ازجمله سؤال۶) جواب صحیح داده است و شخص ب به ۱۰سؤال بجز سؤال ۶ جواب صحیح داده است در این حالت شخص الف نمره ۵۰٪ و شخص ب با همان تعداد پاسخ صحیح، نمره ۵۲.۶۳٪ کسب می‌کند. به عبارت دیگر سازمان سنجش در صورت حذف سؤال ۶ برای افرادی که به این سؤال جواب نداده اند در سؤالات دیگر، امتیاز بیشتری را در نظر می‌گیرد.
اما اگر به‌جای حذف سؤال ۶، به پیشنهاد نگارنده فقط نمره منفی سؤال را حذف کند، هر دو شخص الف و ب نمره ۵۰٪ کسب می‌کنند و قطعاً این روش بسی عادلانه‌تر، منطقی‌تر و علمی‌تر است. به راستی تعریف از «با تاثیر مثبت» چه باید باشد؟
توجیه سازمان سنجش برای حذف این گونه سؤالات این است که داوطلب به علت اشتباه در تایپ سؤالات، متوجه منظور طراح سؤال نشده و به این علت این سؤال را حذف و برای جبران، نمره آن را روی سؤالات دیگر تقسیم می‌کند. شاید اگر همه داوطلبان به علت ذکر شده از پاسخ به سؤال مذکور محروم شده باشند رویه فوق الذکر به عنوان یک گزینه، قابل بررسی باشد اما اگر واقعا داوطلب به علتی غیر از علت ذکر شده، جواب این سؤال را نداده و یا حتی به صورت شانسی این سؤال را غلط جواب داده باشد آیا مستحق دریافت پاداش ۰.۲۶درصد نمره اضافه و جبران درصدی که حق وی نبوده در سؤالات دیگر می‌باشد؟ بنابراین پیشنهاد میشود این سؤالات حذف نشده و فقط نمره منفی آن حذف شود.
*رئیس موسسه آموزش عالی آزاد فاضل
