تاریخ دادنامه: ۱۴۰۲/۷/۸
شماره دادنامه: ۱۴۰۲۳۱۳۹۰۰۰۱۷۳۶۰۲۲
شماره پرونده: ۰۲۰۰۱۷۶ ـ ۰۲۰۴۳۱۱
مرجع رسیدگی: هیأت عمومی دیوان عدالت اداری
شاکیان: آقایان مجتبی سرمست، ایرج مبینی دهکردی، بیژن ایمانی راستابی، غلامحسین ملک‌زاده چالشتری، حمید نظرپور چالشتری و خانم‌ها عفت ثانی و فرنگیس ندیمی شهرکی
طرف شکایت: وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی
موضوع شکایت و خواسته: ابطال شیوه‌نامه نحوه احتساب سنوات قابل قبول برای بازنشستگی کارکنان ابلاغی به شماره ۲۰۹/۸۷۳۳/د مورخ ۱۴۰۱/۹/۱۹ مدیر کل منابع انسانی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی
گردش کار:
شاکیان به موجب دادخواست‌های جداگانه با مفاد مشابه ابطال شیوه‌نامه نحوه احتساب سنوات قابل قبول برای بازنشستگی کارکنان ابلاغی به شماره ۲۰۹/۸۷۳۳/د مورخ ۱۴۰۱/۹/۱۹ مدیر کل منابع انسانی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی را خواستار شده‌اند و در مقام تبیین خواسته به طور خلاصه اعلام کرده‌اند:
“۱ـ برابر تبصره ۱ ماده ۷۶ قانون تأمین اجتماعی (اصلاحی ۱۳۷۱/۱۲/۱۶) کسانی که ۳۰ سال تمام کار کرده و در هر مورد حق بیمه مدت مذکور را به سازمان پرداخت نموده باشند می‌توانند تقاضای بازنشستگی نمایند و مطابق تبصره ۳ همین ماده الحاقی، بیمه شدگانی که ۳۵ سال سابقه پرداخت حق بیمه داشته باشند می‌توانند تقاضای بازنشستگی نمایند که تصدیق می‌نمایید بازنشستگی بر اساس قانون تأمین اجتماعی و به ویژه قوانین مورد اشاره، با تقاضای مستخدم می‌باشد در حالی که دانشگاه علوم پزشکی شاهرود به استناد شیوه‌نامه شماره ۲۰۹/۸۷۳۳/د مورخ ۱۴۰۱/۹/۱۹ مدیر کل منابع انسانی وزارت بهداشت اینجانب را که دارای سابقه کمتر از ۳۰ سال می‌باشم را اجبار به بازنشستگی و آن هم بدون درخواست خودم نمـوده است که شیوه‌نامـه ابلاغـی مغایـر با قوانیـن تأمین اجتماعی است.
۲ـ به استناد ماده یک قانون احکام دائمی، دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی بر اساس آیین‌نامه‌ها و قوانین مصوب هیأت امناء خود، دارای قوانین خاص می‌باشند و آنچه در آیین‌نامه اداری و استخدامی اعضای غیر هیأت علمی دانشگاه‌های علوم پزشکی آمده است (بند (الف) ماده ۹۷ و ماده ۵ و تبصره یک ماده ۴ آیین‌نامه پیش‌گفته) مراد سابقه خدمت قابل قبول برای بازنشستگـی ۳۰ سال خدمت دولتـی بوده است که ملاحظه می‌گردد در شیوه‌نامه ابلاغی جمله سوابق دولتی قابل قبول و سنوات غیررسمی بخش غیردولتی را ملاک بازنشستگی قرار داده است که مغایر قانون و حتی آیین‌نامه وزارت بهداشت می‌باشد. مزید بر اینکه قانونگذار اختیار تدوین آیین‌نامه‌ها را به هیأت امناء داده است و نه به مدیر کل منابع انسانی وزارت بهداشت، بنابراین شیوه‌نامه ابلاغی مغایر نص صریح ماده یک قانون احکام دائمی نیز می‌باشد.
۳ـ مطابق دادنامه شماره ۲۳۹۴ مورخ ۱۴۰۰/۸/۲۵ هیأت عمومی دیوان عدالت اداری که منجر به لغو بخشنامه شماره ۲۶۵۶۸۷ مورخ ۱۳۹۹/۱۱/۱۹ دانشگاه علوم پزشکی چهارمحال بختیاری گردیده است، تلفیق سوابق خدمت دولتی و غیردولتی ملاک عمل برای بازنشستگی نمی‌باشد بلکه صرفاً سوابق خدمت دولتی قابل قبول برای بازنشستگی مدنظر می‌باشد که شیوه‌نامه ابلاغی علاوه بر مغایرت با قوانین مورد اشاره با رأی هیأت عمومی دیوان نیز در تعارض است.
۴ـ با استناد به ماده ۹۹ و تبصره‌های آیین‌نامه اداری و استخدامی اعضای غیر هیأت علمی، کارمندان مؤسسه از لحاظ برخورداری از مزایایی نظیر بازنشستگی، از کار افتادگی و … تابع قوانین یکی از صندوق‌های بازنشستگی کشوری و یا صندوق تأمین اجتماعی می‌باشند لذا با توجه به اینکه اینجانب مشمول صندوق بازنشستگی تأمین اجتماعی می‌باشم علی القاعده مبنای تعیین شروط برای اینجانب و افراد مشابه به عهده صندوق بازنشستگی تأمین اجتماعی بوده و قوانین سازمان تأمین اجتماعی در این زمینه صائب می‌باشد و شیوه‌نامه ابلاغی مدیرکل منابع انسانی وزارت بهداشت غیرقانونی است و ضمن تعارض با قوانین موضوعه تأمین اجتماعی در تعیین شرایط بازنشستگی، حتی با ماده ۹۹ آیین‌نامه مورد اشاره نیز در تعارض است.
۵ ـ با عنایت به موارد فوق و دادخواست تقدیمی و اسناد ابرازی، تقاضای لغو شیوه‌نامه شماره ۲۰۹/۸۷۳۳/د مورخ ۱۴۰۱/۹/۱۹ مدیر کل منابع انسانی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی را خواستارم.”
متن مقرره مورد شکایت به شرح زیر می‌باشد:
“شیوه‌نامه نحوه احتساب سنوات قابل قبول برای بازنشستگی کارکنان (ابلاغی به شماره ۲۰۹/۸۷۳۳/د مورخ ۱۴۰۱/۹/۱۹ مدیر کل منابع انسانی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی)
با عنایت به تغییر مستند بازنشستگی کارکنان مشترک صندوق تأمین اجتماعی از ابتدای قانون برنامه ششم توسعه و به منظور رفع ابهامات و وحدت رویه در کلیه مؤسسات تابعه در خصوص بازنشستگی کارکنان، شیوه‌نامه نحوه احتساب سنوات قابل قبول برای بازنشستگی شرح ذیل ابلاغ می‌گردد:
۱. احراز شرایط بازنشستگی کلیه کارکنان رسمی، پیمانی و قرارداد کار معین و پزشک خانواده و بیمه روستایی به استناد دستورالعمل ۵۸/۲ مستمری‌ها و همچنین نظریه شماره ۷۱۰۰/۱۴۰۰/۸۸۹۴ مورخ ۱۴۰۰/۱۲/۲۵ مدیر کل محترم امور حقوقی و قوانین سازمان تأمین اجتماعی کشور، بر اساس مفاد ماده (۱۰۳) قانون مدیریت خدمات کشوری می‌باشد.
۲ـ احتساب سوابق قابل قبول برای بازنشستگی حسب مورد طبق تعریف ماده (۱۰۵) قانون مدیریت خدمات کشوری، انجام می‌شود.
۳ـ کلیه مؤسسات موظفند نسبت به یکسان‌سازی، تعیین تکلیف و جمع بندی سوابق خدمت کارکنان خود به شرح ذیل اقدام نمایند:
الف) آن دسته از سوابق بیمه‌پردازی کارمندان که با درخواست فرد، جزء سنوات خدمت دولتی با سنوات تجربی ایشان لحاظ گردیده و از تمامی امتیازات مترتّب بر آن نیز استفاده نموده است در هر صورت جز سنوات خدمت قابل قبول برای بازنشستگی نیز محسوب می‌گردد.
ب) مؤسسات موظفند چنانچه تاکنون درخواست کارمندان را جهت احتساب سوابق بخش خصوصی و دولتی به هنگام تطبیق نظام حقوقی و یا تبدیل وضعیت استخدامی، اخذ ننموده‌اند از تاریخ ابلاغ این شیوه‌نامه به مدت ۲ ماه نسبت به اخذ درخواست ذینفع مبنی بر احتساب سوابق مذکور در سنوات تجربی دولتی و بازنشستگی ایشان اقدام نمایند؛ در غیر این صورت می‌بایست امتیازات مربوطه کسر و احکام کارگزینی کارکنان اصلاح گردد.
پ) آن قسمت از سوابق بیمه‌پردازی کارکنان که درخواستی برای احتساب آن ارائه ننموده و تاکنون از هیچ گونه امتیازی نیز در قبال آن بهره‌مند نگردیده‌اند، برای بازنشستگی قابل احتساب نمی‌باشد.
تبصره: واحدهای منابع انسانی موظفند در این رابطه نسبت به اطلاع‌رسانی لازم و جامع به کلیه کارکنان اقدام نمایند.
ت) احتساب سوابق بخش خصوصی کارمند مشترک صندوق تأمین اجتماعی که علی‌رغم ارائه درخواست با توجه به قوانین و مقررات، جز سوابق تجربی وی محاسبه نگردیده در سوابق خدمت قابل قبول برای بازنشستگی با ارائه درخواست جدید از تاریخ تقاضا، بلامانع است. بدیهی است به سوابق مذکور پاداش پایان خدمت طبقه و رتبه و سایر امتیازات تعلق نمی‌گیرد.
ث) سوابق مربوط به خدمت نیمه وقت بانوان مشروط بر اینکه کسور بازنشستگی به طور کامل پرداخت شده باشد، جزء سوابق خدمت قابل قبول برای بازنشستگی محسوب می‌شود.
ج) با توجه به تعریف ماده (۱۰۵) قانون مدیریت خدمات کشوری مدت زمان خدمت سربازی انجام شده در هر صورت جزء سنوات خدمت قابل قبول برای بازنشستگی بوده و کارکنان می‌بایست از ابتدای خدمت تا قبل از رسیدن به شرایط بازنشستگی، نسبت به واریز کسور مربوطه اقدام نمایند.
چ) با عنایت به ماده (۵) آیین‌نامه اداری و استخدامی کارمندان غیرهیات علمی، سوابق خدمت مشمولین قانون خدمت پزشکان و پیراپزشکان و مشمولین تعهدات قانونی، جزء سنوات خدمت قابل قبول برای بازنشستگی قابل احتساب می‌باشد.
۴ـ مؤسسات تابعه می‌بایست بلافاصله پس از ابلاغ این شیوه‌نامه به منظور جمع‌آوری و تعیین تکلیف سنوات خدمتی کارکنان اطلاع‌رسانی لازم را از طرق مقتضی به تمامی کارکنان زیر مجموعه انجام و نسبت به اصلاح و ثبت نهایی سنوات خدمتی آنان در نرم‌افزارهای منابع انسانی اقدام نمایند.
۵ ـ پس از اجرای این شیوه‌نامه، سنوات خدمت قابل قبول مندرج در احکام کارگزینی و با قراردادهای سالیانه کارکنان ملاک عمل برای بازنشستگی کارکنان بوده و هیچ گونه درخواستی مبنی بر تغییر آن قابل پذیرش نخواهد بود.
۶ ـ مؤسسه مکلف است در رابطه با کارکنان جدید الورود و یا کارکنانی که تبدیل وضعیت استخدامی دارند، با اخذ تعهدات لازم، در خصوص شرایط بازنشستگی و لزوم پرداخت کسور مربوط به خدمت نظام وظیفه و دیگر سوابق خدمتی احتساب شده را به اطلاع کارکنان برسانند.
۷ ـ در صورتی که سن کارکنان مشترک صندوق تأمین اجتماعی به ۶۰ سال برای مشاغل غیر تخصصی و ۶۵ سال برای مشاغل تخصصی رسیده باشد ولیکن سنوات خدمت قابل قبول آنان طبق مفاد این شیوه‌نامه برای بازنشستگی به حداقل مصرح در ماده ۱۰۳ قانون مدیریت خدمات کشوری نرسیده باشد، مؤسسه می‌بایست با توجه به نوع استخدام، نسبت به اجرای ماده (۶) آیین‌نامه استخدام پیمانی و یا بند (د) ماده (۵) دستورالعمل نحوه عقد قرارداد کار معین، اقدام نمایند.
۸ ـ تبصره: در رابطه با کارمندان رسمی مشمول این بند، برابر ماده ۱۰۳ قانون مدیریت خدمات کشوری رفتار می‌شود.
۹ـ با کارکنان پیمانی و قرارداد کار معین که به لحاظ بیمه‌پردازی در بخش خصوصی و دولتی حائز شرایط بازنشستگی برابر مقررات مربوطه می‌باشند لیکن به دلیل عدم ارائه درخواست جزء سوابق بازنشستگی ایشان لحاظ نگردیده است، در صورت عدم نیاز به خدمات، مطابق ماده (۶) آیین‌نامه استخدام پیمانی و یا بند (د) ماده (۵) دستورالعمل نحوه عقد قرارداد کار معین اقدام می‌گردد.
تبصره: در رابطه با کارمندان رسمی مشمول این بند، برابر ماده ۱۰۳ قانون مدیریت خدمات کشوری رفتار می‌شود.
۱۰ـ مؤسسه مکلف است در ابتدای هر سال فهرست کارکنانی که بر اساس سنوات خدمت احتساب شده حائز شرایط بازنشستگی می‌باشند را تهیه و ضمن اطلاع‌رسانی نسبت به صدور «حکم به روز‌رسانی سنوات خدمت قبل از بازنشستگی» صرفاً با درج سنوات خدمت قابل قبول برای بازنشستگی در قسمت سنوات خدمت، مکاتبات لازم با سازمان تأمین اجتماعی در موعد مقرر اقدام نماید.
۱۱ـ تمدید قرارداد با کارکنان پیمانی و یا قرارداد کار معین از ابتدای سال تا زمان رسیدن به شرایط بازنشستگی در همان سال، بلامانع است.
۱۲ـ بازنشستگی و خاتمه قرارداد کارکنان قرارداد مشاغل کارگری و مشمولین قانون کار کماکان براساس ماده (۲۴) قانون کار و مواد (۷۶) و (۷۸) قانون تأمین اجتماعی خواهد بود.
۱۳ـ مفاد قانون نحوه بازنشستگی جانبازان انقلاب اسلامی، معلولین عادی و شاغلین مشاغل سخت و زیان آور و همچنین مشمولین ماده (۲۰) قانون حفاظت در برابر اشعه و سایر قوانین و مقررات مربوط به بازنشستگی کارکنان کماکان به قوت خود باقی است.
تذکر مهم: پیشنهاد می‌گردد در خصوص احتساب سنوات خدمت مشمولین قانون خدمت پزشکان و پیراپزشکان و همچنین مدت زمان سربازی کارمندان مشترک صندوق بازنشستگی کشوری نیز به استناد ماده ۱۰۵ قانون مدیریت خدمات کشوری مکاتبات لازم با واحدهای تابعه جهت تعیین تکلیف و پرداخت کسورات بازنشستگی از ابتدای خدمت تا زمان رسیدن به شرایط بازنشستگی در اسرع وقت انجام شود.”
در پاسخ به شکایت مذکور، مدیر کل حقوقی، املاک و تنظیم مقررات وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به موجب لایحه شماره ۱۰۷/۳۴۰۸/د ـ ۱۴۰۲/۴/۳۱ اعلام کرده است:
“۱ـ در ارتباط با دادخواست مطروحه آن مقام محترم مستحضرند این وزارتخانه و دانشگاه‌ها و دانشکده‌های علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی کشور در امور بازنشستگی با توجه به دخیل بودن صندوق/ سازمان‌های بازنشستگی در موضوع، تابع مقررات قانون مدیریت خدمات کشوری بوده و تابع مصوبات هیأت‌های امناء مربوطه نمی‌باشند.
۲ـ برابر مفاد ماده (۱۰۵) قانون مدیریت خدمات کشوری، منظور از سابقه خدمت در این قانون برای بازنشستگی، آن مدت از سوابق خدمت کارمندان می‌باشد که در حالت اشتغال به صورت تمام وقت انجام شده و کسور مربوط را پرداخت نموده یا می‌نماید و مرخصی استحقاقی و استعلاجی و مدت خدمت نیمه وقت بانوان به استناد قانون راجع به خدمت نیمه وقت بانوان مصوب ۱۳۶۲ (مشروط بر اینکه کسور بازنشستگی به طور کامل پرداخت شده باشد) و مدت خدمت نظام وظیفه به عنوان سابقه خدمت کارمندان محسوب می‌گردد.
۳ـ با توجه به رویه‌های مختلف در دانشگاه‌های علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی کشور و نقض سیاستگذاری و نظارت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بر مؤسسات تابعه، شیوه‌نامه معترض عنه به منظور رفع ابهامات و اتخاذ وحدت رویه در کلیه مؤسسات تابعه در رابطه با احتساب سنوات قابل قبول برای بازنشستگی مشترکین صندوق تأمین اجتماعی و بر اساس نص صریح ماده (۱۰۵) قانون مدیریت خدمات کشوری تدوین و ابلاغ گردیده است و شیوه‌نامه یاد شده ارتباطی به سنوات خدمت دولتی و تجربی و یا نحوه محاسبه هر کدام از این موارد ندارد.
۴ـ بر این اساس شیوه‌نامه مزبور حاوی هیچ مقرره و یا تصمیم جدیدی نبوده و صرفاً تبیین نحوه اجرای ماده ۱۰۵ قانون مدیریت خدمات کشوری و نحوه بازنشستگی وفق قانون یاد شده می‌باشد.
۵ ـ با عنایت به دستورالعمل ۵۸/۲ مستمری‌ها و همچنین نظریه شماره ۷۱۰۰/۱۴۰۰/۸۸۹۴ مورخ ۱۴۰۰/۱۲/۲۵ مدیر کل محترم امور حقوقی و قوانین سازمان تأمین اجتماعی کشور، در حال حاضر ملاک عمل برای محاسبه سابقه خدمت برای بازنشستگی جهت تمامی کارمندان مشترک صندوق مذکور و شاغل در دستگاه‌های اجرایی، ماده (۱۰۵) قانون مدیریت خدمات کشوری می‌باشد. مضافاً به اینکه در متن ماده (۱۰۳) قانون مدیریت خدمت کشوری نیز به هیچ عنوان از سابقه خدمت «دولتی» نام برده نشده است.
۶ ـ با مداقّه در مفاد شیوه‌نامه مذکور مشخص می‌گردد، مبنای عمل در خصوص احتساب سنوات بازنشستگی مشترکین تأمین اجتماعی، درخواست شخصی افراد و سوابق واریز کسور بازنشستگی بوده و هیچ گونه الزام و اجباری در این رابطه متوجه کارمندان نخواهد بود. این موضوع در بند (پ) ماده ۳ شیوه‌نامه یاد شده به صراحت تأکید شده است.
۷ـ به استناد بند (پ) ماده (۱۴) قانون استخدام کشوری، بند (ج) ماده (۴۲) قانون مدیریت خدمات کشوری و بند (ج) ماده (۳۴) آیین‌نامه اداری و استخدامی کارکنان غیر هیأت علمی، یکی از شرایط عمومی استخدام، انجام خدمت نظام وظیفه می‌باشد. لذا عدم احتساب خدمت سربازی و همچنین سنوات خدمت رسمی یا غیر رسمی دولتی ارائه شده که به استناد مواد ۳۴ و ۸۵ قانون استخدام کشوری و ماده ۱۰۵ قانون مدیریت خدمات کشوری و ماده ۵ آیین‌نامه پیش گفت که جزء سوابق دولتی و تجربی کارمند لحاظ گردیده و از مزایای آن در طول خدمت بهره‌مند شده‌اند، بنا به دلایل فوق‌الذکر و همچنین کاهش حقوق و مزایای ناشی از اعمال این امر، فاقد مجوز قانونی است.”
هیأت عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ ۱۴۰۲/۷/۸ با حضور رئیس و معاونین دیوان عدالت اداری و رؤسا و مستشاران شعب دیوان تشکیل شد و پس از بحث و بررسی با اکثریت آراء به شرح زیر به صدور رأی مبادرت کرده است.
رأی هیأت عمومی
با عنایت به اینکه مقرره مورد شکایت درخصوص نحوه تعیین سنوات خدمت قابل قبول برای بازنشستگی در دانشگاه‌ها است و بازنشستگی مستخدمین دانشگاه‌ها و تعیین شرایط لازم برای بازنشستگی آنها از امور استخدامی بوده که مرجع صالح برای وضع مقرره در این خصوص مطابق ماده ۱ قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور هیأت‌های امناء دانشگاه‌ها بوده و برای وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی صلاحیتی در این مورد پیش‌بینی نشده است، بنابراین وضع شیوه‌نامه شماره ۲۰۹/۸۷۳۳/د مورخ ۱۴۰۱/۹/۱۹ وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی (با موضوع نحوه احتساب سنوات قابل قبول برای بازنشستگی کارکنان) خارج از حدود اختیار است و مستند به بند ۱ ماده ۱۲ و ماده ۸۸ قانون دیوان عدالت اداری مصوب سال ۱۳۹۲ ابطال می‌شود. این رأی براساس ماده ۹۳ قانـون دیـوان عدالت اداری (اصلاحـی مصـوب ۱۴۰۲/۲/۱۰) در رسیدگی و تصمیم‌گیری مراجع قضایی و اداری معتبر و ملاک عمل است.
رئیس هیأت عمومی دیوان عدالت اداری ـ حکمتعلی مظفری
