اختصاص بخشی از نمره کل پایان نامه کارشناسی ارشد و رساله دکتری تخصصی به دستاوردهای پژوهشی مستخرج، مغایر با قانون است

پیام رای:

رای شماره ۱۴۰۰۰۹۹۷۰۹۰۶۰۱۰۷۹۰ ـ ۷/۶/۱۴۰۰ هیات تخصصی فرهنگی، آموزشی و پزشکی دیوان عدالت اداری که متضمن عدم ابطال مواد ۲و۳ دستورالعمل اختصاص بخشی از نمره کل پایان‌نامه کارشناسی ارشد و رساله دکتری تخصصی به دستاوردهای پژوهشی مستخرج به شماره ۱۱۵ مصوب ۱۰/۱۲/۱۳۹۳ شورای دانشگاه پیام نور و مواد ۲و۳ دستورالعمل اختصاص بخشی از نمره کل پایان‌نامه کارشناسی ارشد و رساله دکتری تخصصی به دستاوردهای پژوهشی مستخرج به شماره ۱۲۲ مصوب ۱۳/۴/۱۳۹۵ شورای دانشگاه پیام نور و تایید آنها است، نقض می‌گردد و مقررات یاد شده از تاریخ تصویب ابطال شد.

متن دادنامه

تاریخ دادنامه: ۳۱/۳/۱۴۰۱      شماره دادنامه: ۶۰۸       شماره پرونده: ۹۹۰۳۲۶۳

مرجع رسیدگی: هیات عمومی دیوان عدالت اداری

متقاضیان: تعدادی از قضات دیوان عدالت اداری

موضوع شکایت و خواسته: اعتراض به رای شماره ۱۴۰۰۰۹۹۷۰۹۰۶۰۱۰۷۹۰ ـ ۷/۶/۱۴۰۰ هیات تخصصی فرهنگی، آموزشی و پزشکی دیوان عدالت اداری در راستای اجرای بند (ب) ماده ۸۴ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال ۱۳۹۲

گردش کار

هیات تخصصی فرهنگی، آموزشی و پزشکی دیوان عدالت اداری در مقام رسیدگی به درخواست ابطال دستورالعمل اختصاص بخشی از نمره کل پایان نامه کارشناسی ارشد و رساله دکتری تخصصی به دستاوردهای پژوهشی مستخرج به شماره ۱۱۵ مصوب جلسه سیصد و چهل و ششم مورخ ۱۰/۱۲/۱۳۹۳ و دستورالعمل اختصاص بخشی از نمره کل پایان نامه کارشناسی ارشد و رساله دکتری تخصصی به دستاوردهای پژوهشی مستخرج به شماره ۱۲۲ مصوب جلسه یکصد و بیست و دوم مورخ ۱۳/۴/۱۳۹۵ دانشگاه پیام نور، به موجب دادنامه شماره ۱۴۰۰۰۹۹۷۰۹۰۶۰۱۰۷۹۰ ـ ۷/۶/۱۴۰۰ به شرح زیر به رد شکایت، رای صادر کرده است:

” ۱ـ‌ براساس بند ۴ جزء (ب) ماده ۲ قانون اهداف، وظایف و تشکیلات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری مصوب ۱۳۸۳ یکی از ماموریت‌‌های اصلی و حدود اخـتیارات وزارت علوم، تحقیقـات و فناوری، ‌«تعیین ضـوابط، معـیارها و استانداردهای علمی مؤسسات آموزش عالی و ‌تحقیقاتی، رشته‌‌ها و مقاطع تحصیلی با رعایت اصـول انعطاف، پویایی، رقابت و نوآوری‌ علمی» می‌باشد.همچنین براساس ماده ۶ قانون مذکور «کلیه وزارتخانه‌ها، مؤسسات و شرکتهای دولتی، مؤسسات و نهادهای ‌عمومی غیردولتی و همچنین مؤسسات خصوصی که به نوعی مبادرت به انجام فعالیت‌‌های آموزش عالی، پژوهش و فناوری می‌نمایند، موظفند فعالیت‌‌های خود را در چارچوب سیاست‌‌ها و آیین‌نامه‌های موضوع این قانون انجام دهند. »

۲ـ‌ براساس بند ۳ جزء (ب) ماده ۲ قانون اهداف، وظایف و تشکیلات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری مصوب ۱۳۸۳ نیز یکی از ماموریت‌‌های اصلی و حدود اختیارات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری‌ «برنامه‌ریزی اجرائی، آموزشی و تحقیقاتی متناسب با نیازها و تحولات علمی و ‌فنی در جهان» بوده و مطابق بند مذکور به منظور سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی آموزشی برای کلیه دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی و مراکز پژوهشی کشور اعم از دولتی و غیردولتی، شورای عالی برنامه‌ریزی آموزشی تشکیل گردیده و مطابق بند ۱ آیین‌نامه شورای عالی برنامه‌ریزی مصوب ۱۳۹۳ وزارت علوم، تحقیقات و فناوری یکی از وظایف شورای عالی برنامه‌ریزی آموزشی «تصویب سیاست‌های کلی برنامه‌ریزی آموزشی و درسی در تمام رشته‌ها و دوره‌های تحصیلی دانشگاهی» می‌باشد.

۳ـ‌ نحوه ارزشیابی نمره رساله در مقطع دکتری در ماده ۲۰ آیین‌نامه آموزشی دوره دکتری (phd) به شماره ۲۷۷۲۲/۲ ابلاغی مورخ ۱۷/۲/۱۳۹۵ مصوب ۲۴/۱۱/۱۳۹۴ در جلسه شماره ۸۷۱ شورای عالی برنامه‌ریزی آموزشی و نحوه ارزشیابی نمره رساله در سایر مقاطع در مواد ۲۰ و ۳۵ آئین نامه دوره‌های تحصیلی کاردانی،کارشناسی،کارشناسی ارشد و دکتری تخصصی (ویژه دانشگاه‌های سطح ۱ و ۲ دولتی) به شماره ۴۳۰۶۹/۲ مصوب ۱/۳/۱۳۹۷ وزیر علوم، تحقیقات و فناوری تعیین گردیده است.دستورالعمل‌های معترض‌عنه نیز مطابق با قوانین و مقررات مذکور در مورد تعیین نحوه ارزشیابی نمره پایان‌نامه کارشناسی ارشد و رساله دکتری صادر گردیده است.

بنا به مراتب مذکور دستورالعمل اختصاص بخشی از نمره کل پایان نامه کارشناسی ارشد و رساله دکتری به دستاوردهای پژوهشی مستخرج به شماره ۱۲۲ مصوب جلسه سیصد و پنجاه و هشتم شورای پژوهشی دانشگاه مورخ ۲۹/۱/۱۳۹۵ که در یکصد و بیست و دومین جلسه شورای دانشگاه در تاریخ ۱۳/۴/۱۳۹۵ تایید گردیده و دستورالعمل اختصاص بخشی از نمره کل پایان نامه کارشناسی ارشد و رساله دکتری به دستاوردهای پژوهشی مستخرج به شماره ۱۱۵ مصوب جلسه سیصد و چهل و ششم شورای پژوهشی دانشگاه مورخ ۲۶/۱۱/۱۳۹۳ که در یکصد و پانزدهمین جلسه شورای دانشگاه در تاریخ ۱۰/۱۲/۱۳۹۳ تایید گردیده، مغایرتی با قوانین و مقررات مذکور نداشته و خارج از حدود اختیارات مقام صادرکننده آن نبوده و قابل ابطال نمی‌باشد.این رای به استناد بند (ب) ماده ۸۴ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب ۱۳۹۲ ظرف مهلت بیست روز از تاریخ صدور از جانب رییس محترم دیوان عدالت اداری یا ۱۰ نفر از قضات محترم دیوان عدالت اداری قابل اعتراض است.

پس از صدور رای مذکور، تعدادی از قضات دیوان عدالت اداری در مهلت مقرر در ماده ۸۴ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری رای یاد شده را واجد ایراد قانونی دانسته و به شرح زیر نسبت به آن اعتراض کرده اند:

“ریاست محترم دیوان عدالت اداری

با سلام و احترام

اینجانبان قضات امضاء کننده ذیل این برگه به شرح دلایل زیر نسبت به رای شماره ۱۴۰۰۰۹۹۷۰۹۰۶۰۱۰۷۹۰ ـ مـورخ ۷/۶/۱۴۰۰ هیات تخصصی فـرهنگی، آمـوزشی و پزشکی در پرونده به کلاسه ۹۹۰۳۲۶۳ با موضوع ابطال کل دستورالعمل شماره ۱۲۲ مصـوب ۱۳۹۵ و دستورالعـمل شماره ۱۱۵ مصوب ۱۳۹۳ دانشگاه پیام نور، در الزام هیات داوران به ارزیابی نمره رساله (پایان نامه) دانشجویان دکتری (کارشناسی ارشد) در جلسه دفاعیه، بر مبنای نمره ۱۸، ۵/۱۸ و ۱۹ به جای ارزیابی بر مبنای نمره ۲۰، اعتراض خود را اعلام و تقاضای رسیدگی داریم.

شرح تعارضات رای مورد اعتراض:

الف: تعارض بند ۳ تصمیم مورد اعتراض با مفاد بند ۱ و ۲ همان تصمیم به دلیل مغایرت دستورالعمل‌های ۱۲۲ و ۱۱۵ با قوانین و مقررات مورد استناد هیات در بندهای ۱ و ۲ مطابق مستندات قانونی که در بند ۱ و ۲ تصمیم مورد اعتراض به آن استناد شده است.«تعیین ضوابط، معیارها و استانداردهای علمی مؤسسات آموزش عالی از وظایف و اختیارات وزارت علوم است و تصویب آیین‌نامه‌های آموزشی تمام دوره‌های آموزشی از وظایف و اختیارات شورای عالی برنامه‌ریزی آموزشی وزارت علوم است و دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی موظفند فعالیت‌های خود را در چارچوب سیاست‌ها و آیین‌نامه‌های موضوع این قانون انجام دهند.

مطابق ماده ۱۳ آیین‌نامه دکتری مصوب ۸/۸/۱۳۸۹ وزارت علوم، دانشگاه‌ها حق تصویب شروطی مغایر با اصول کلی و ضوابط اصلی آیین‌نامه‌ها را ندارند.

آیین‌نامه‌های مصوب وزارت علوم، در خصوص تعیین مبنای ارزشیابی نمره رساله (پایان نامه) در جلسه دفاعیه، توسط هیات داوران، نه تنها ساکت نبوده بلکه در ماده ۲۰ آیین‌نامه دکتری مصوب ۲۴/۱۱/۱۳۹۴ و مواد ۲۰ و ۲۳ آیین‌نامه کارشناسی ارشد مصوب ۱۵/۱/۸۸ و مصوب ۱۰/۸/۱۳۹۴ نحوه ارزشیابی نمره رساله (پایان نامه) را به صراحت بر مبنای نمره ۲۰ اعلام نموده است.

مواردی که دانشگاه‌ها، مجاز به تعیین دستورالعمل می‌باشند در مواد ۲۳ آیین‌نامه‌های دکتری مصوب ۱۰/۸/۱۳۹۴ و تبصـره ۲ ماده ۸ مصـوبه ۸/۸/۱۳۸۹ پیش‌بینی شـده است، که در مـواد مذکور، جهت تصـویب دستورالعملی در خصوص تقسیم بندی یا کسر مبنای نمره رساله یا پایان نامه (موضوع دستورالعمل‌های ۱۲۲ و ۱۱۵ دانشگاه پیام نور)، هیچ اختیاری برای دانشگاه‌ها پیش‌بینی نشده است.

ب: تعارض بند ۳ تصمیم مورد اعتراض با مواد ۲۰، ۲۲ و ۲۳ آیین‌نامه‌های کارشناسی ارشد مصوب ۱۵/۱/۱۳۸۸ و ۱۰/۸/۱۳۹۴ و ماده ۲۰ آیین‌نامه دکتری مصوب ۲۴/۱۱/۱۳۹۴ وزارت علوم به شرح ذیل، مطابق مواد فوق‌الذکر، دانشگاه‌ها، ملزم به ارزشیابی رساله (پایان‌نامه) دانشجویان دکتری (کارشناسی ارشد) و توسط هیات داوران، بر اساس شاخص‌های رساله و بر مبنای نمره ۲۰، در جلسه دفاعیه می‌باشند:

ماده ۲۲ آیین‌نامه کارشناسی ارشد ۱۰/۸/۱۳۹۴ و مواد ۸، ۱۹ آیین‌نامه‌های دکتری مصوب ۸/۸/۱۳۸۹، ۲۴/۱۱/۱۳۹۴ (به ترتیب)، دانشجو موظف است در حضور هیات داوران از رساله (یا پایان نامه) خود دفاع کند.

ماده ۲۲ آیین‌نامه کارشناسی ارشد مصوب ۱۵/۱/۱۳۸۸: ارزشیابی پایان‌نامه، در جلسه دفاعیه و توسط هیات داوران انجام می‌شود.لذا اختیار کامل ارزشیابی رساله (پایان‌نامه) در جلسه دفاعیه با هیات داوران است و هیچ دانشگاهی نمی‌تواند بخشی از اختیار هیات داوران را به هر میزانی سلب یا محدود کند.

مطابق ماده ۹ آیین‌نامه دکتری مصوب ۸/۸/۱۳۸۹ هیات داوران موظف است بر اساس ۴ شاخص رساله، اقدام به ارزیابی رساله دانشجویان نماید:

ارزیابی رساله بر اساس ۱ـ‌ کیفیت علمی پژوهش انجام شده ۲ـ‌ میزان نوآوری ۳ـ‌ چگونگی دفاع از یافته‌های پژوهشی ۴ـ‌ نحوه نگارش انجام می‌شود و در نتیجه آن، به یکی از دو صورت زیر تعیین می‌شود: الف) قابل قبول (در یکی از سطوح عالی، بسیار خوب، خوب)؛ ب) غیر قابل قبول در حالیکه بندهای ۲ـ‌ ۱ و ۳ـ‌ ۲ در دستورالعمل‌های مورد تقاضای ابطال به شماره‌های ۱۲۲ و ۱۱۵، مغایر با ماده فوق، اخذ بخشی از نمره رساله (پایان نامه) دانشجویان را مشروط به انتشار دستاوردهای پژوهشی مستخرج از رساله (پایان نامه)، نموده است.

مواد ۲۰ و ۲۳ آیین‌نامه کارشناسی ارشد مصوب ۱۵/۱/۱۳۸۸، مصوب ۱۰/۸/۱۳۹۴ و ماده ۲۰ آیین‌نامه دکتری مصوب ۲۴/۱۱/۱۳۹۴، ارزشیابی نمره ساله (پایان نامه) دانشجویان، بر مبنای نمره ۲۰، در جلسه دفاعیه، از اختیارات قانونی و بدون قید و شرط هیات داوران است؛ لذا کسر این مبنا از ۲۰ به ۱۸، ۵/۱۸ یا ۱۹ (مطابق بندهای ۲ـ‌ ۱ و ۳ـ‌ ۱ در دستورالعمل‌های مورد تقاضای ابطال در پرونده، به شماره‌های ۱۲۲ و ۱۱۵)، مخالف با نص صریح قوانین فوق‌الذکر و در نتیجه سلب غیر قانونی بخشی از اختیارات قانونی هیات داوران می‌باشد.

ماده ۲۱ آیین‌نامه دکتری مصوب ۲۴/۱۱/۱۳۹۴: تاریخ دانش آموختگی روز دفاع و کسب درجه قبولی از پایان نامه است.

لذا نمره رساله می‌بایست در جلسه دفاعیه، توسط هیات داوران، نهایی شود؛ بنابراین مشروط کردن بخشی از نمره رساله (پایان نامه)، به بعد از جلسه دفاعیه در مهلتی ۸ ماهه (مطابق بندهای ۲ـ‌ ۶ و ۳ـ‌ ۲ در دستورالعمل‌های مورد تقاضای ابطال به شماره‌های ۱۲۲ و ۱۱۵)، به انتشار دستاوردهای پژوهشی، ناقض نص صریح ماده ۲۱، می‌باشد.

بر اساس مواد ۸ و ۱۹ در آیین‌نامه‌های دکتری مصوب ۸/۸/۱۳۸۹ و ۲۴/۱۱/۱۳۹۴ وزارت علوم، انتشار دستاوردهای پژوهشی مستخرج از رساله به عنوان شرط اخذ مجوز دفاع دانشجویان دکتری، ذکر شده است.از طرفی شرط مذکور، برای دانشجویان کارشناسی ارشد، در هیچ یک از مواد آیین‌نامه‌های کارشناسی ارشد ذکر نگردیده است.مشروط کردن بخشی از نمره رساله (پایان نامه) دانشجویان، به انتشار دستاوردهای پژوهشی، علاوه بر مقاله مجوز دفاع (مطابق بندهای ۲ـ‌ ۱ و ۳ـ‌ ۲ در دستورالعمل‌های شماره ۱۲۲ و ۱۱۵)، تکالیفی مازاد بر آیین‌نامه‌های مصوب وزارت علوم برای دانشجویان و بر خلاف مفاد بند ۱ و ۲ رای مورد اعتراض، ایجاد نموده است.

تعارض مفاد بند۳ تصمیم مورد اعتراض با آرای مشابه هیات عمومی به شماره دادنامه‌های ۱۰۳۹ـ‌ ۱۰۳۴ مورخ ۲۶/۴/۱۳۹۳، ۴۷ـ‌ ۱۷/۵/۱۳۹۶، ۸۳۰ ـ ۳۰/۸/۱۳۹۶ و ۳۰۳ـ‌ ۱/۳/۱۴۰۰:

دادنامه‌های فوق، در خصوص: الزام هیات داوران در جلسه دفاعیه به ارزیابی نمره پایان‌نامه دانشجویان بر مبنای کسر مبنا از نمره ۲۰ به نمره ۱۶، ۱۷ و…در دانشگاه‌های امیرکبیر، زنجان، شاهد و علم و صنعت و اضافه کردن «مقاله»، به فرم ارزیابی پایان نامه‌های کارشناسی ارشد دانشگاه زنجان می‌باشند که همگی در هیات عمومی، ابطال گردیده اند.

مطابق بندهای ۲ـ‌ ۶ و ۳ـ‌ ۲ دستورالعمل‌های ۱۲۲ و ۱۱۵ مورد تقاضای ابطال در پرونده، با اتمام سنوات مجاز تحصیلی دانشجو یا اتمام مدت مجاز معافیت تحصیلی دانشجویان مشمول یا مهلت ۸ ماه پس از تاریخ دفاع، کسر نمره (اختصاص داده شده به انتشار دستاورد پژوهشی مستخرج)، برای دانشجو منظور و نمره جلسه دفاعیه، قطعی خواهد شد که از این حیث، مشابه آرای هیات عمومی فوق، مبنی بر تجویز کسر نمره ارزشیابی به لحاظ تاخیر در دفاع بوده که ابطال شده اند.

تضاد مفـاد بند ۳ تصمیم مورد اعتراض با بخشنامـه وزارت علوم به شمـاره ۳۷۵/۲ ـ ‌۲۰/۱/۱۳۸۷:

در بخشنامه وزارتی تحت عنوان اصلاح ماده ۱۰ آیین‌نامه دوره دکتری سال ۱۳۸۴: «انجام هیچگونه اقدام بازدارنده زائد بر مصوبات گروه آموزشی و کمیسیون گروه آموزشی و کمیسیون بررسی موارد خاص مندرج در این اصلاحیه، از جمله کسر نمره رساله دکتری با توجیه جلوگیری از طولانی شدن زمان تحصیل دانشجو مجاز نیست…» بر غیر قانونی بودن وضع مقررات توسط دانشگاه‌ها، در کسر نمره رساله دکتری با توجیه طولانی شدن مدت تحصیل، تاکید شده است.به عبارتی وزارت علوم حتی در بدترین حالت مبنی بر اتمام مدت تحصیل دانشجو، کسر نمره پایان نامه یا قراردادن بخشی از نمره پایان نامه را به عنوان مجازات یا تحت فشار قـرار دادن دانشجو برای تسـریع تحصیل، مجاز ندانسته است.

نتیجه گیری:

در هیچ یک از مواد آیین‌نامه‌های دوره کارشناسی ارشد ناپیوسته مصوب سال ۱۳۸۸ و ۱۳۹۴ به عـنوان ضوابط حاکم در زمان صدور دسـتورالعمل‌های مورد شکایت، حکمی در خصوص اختصاص بخشی از نمره پایان نامه به انتشار دستاوردهای پژوهـشی (معین شده در ماده ۲ دستورالعمل‌های مورد شکایت)، وجود ندارد.لذا کسر ۱ و ۲ نمره تعیین شده در ماده ۲ دستورالعمل‌های مورد شکایت، بر خلاف ضوابط تعیین شده در آیین‌نامه‌ها است.

از طرفی هیات عمومی دیوان عدالت اداری به موجب رای شماره ۸۳۰ ـ ۳۰/۸/۱۳۹۶ با اعلام: «با عنایت به اینکه مطابق اطلاق حکم ماده ۲۲ آیین‌نامه کارشناسی ارشد سال ۸۸، ارزشیابی پایان نامه با هیات داوران است و در موارد مختلف آیین‌نامه از جمله ماده ۲۰، ضوابط ارزشیابی پایان نامه معین شده و آیین‌نامه در این خصوص ساکت نیست.» اضافه شدن «مقاله» به فرم ارزیابی پایان نامه‌های کارشناسی ارشد را خارج از حدود اختیارات دانشگاه زنجان، تشخیص و ابطال نموده است.

مطابق بند ۳ـ‌۱ دستورالعمل‌های مورد شکایت، دانشجوی دکتری پس از چاپ مقاله و اخذ مجوز دفاع، مجاز به شرکت در جلسه دفاع، می‌باشد اما نمره رساله در جلسه دفاع، از نظر کیفیت حداکثر بسیار خوب و از نظر کمی حداکثر ۱۸ و ۵/۱۸ ارزیابی می‌گردد که ۲ و ۵/۱ نمره باقیمانده، به ارائه دستاوردهای پژوهشی مازاد بر مقاله مجوز دفاع اختصاص داده شده است.

بر اساس ماده ۸ آیین‌نامه دکتری سـال ۱۳۸۹ و مـاده ۱۹ آیین‌نامه دکتری سال ۱۳۹۴، ارائه یک مقاله علمی ـ پژوهشی، صرفاً به عنوان شرط لازم برای اخذ مجوز شرکت دانشجوی دکتری در جلسه دفاع اعلام شده و در هیچ یک از مواد دیگر آیین‌نامه، ارائه مقاله یا دستاوردهای پژوهشی، به عنوان مبنای تعیین بخشی از نمره رساله دانشجویان اعلام نشده است.لذا دانشگاه پیام نور، در بند ۳ دستورالعمل‌های مورد شکایت، بخشی از حق هیات داوران را در تعیین نمره رساله، با پیش‌بینی کردن نمره‌ای با عنوان نمره مربوط به دستاوردهای پژوهشی، محدود کرده و نمره قابل اعلام توسـط هیات داوران را حداکثر از ۱۸ و ۵/۱۸ اعلام کـرده است.علاوه بر اینکه دانشگاه پیام نور، خارج از ضوابط تعیین شده در آیین‌نامه‌های وزارت علوم، اقدام به الزام هیات داوران به ارزیابی نمره رساله در جلسه دفاع بر مبنای ۱۸ و ۵/۱۸ و اجبار دانشجویان دکتری به ارائه مقالات مازاد بر مقاله مجوز دفـاع، می‌نمـاید؛ همچنین در واقـع برای دانشجـویان خارج از سنوات مجـاز تحصیلی، اقـدام به کسر نمره رساله به علت تاخیر در دفاع می‌نماید به عنوان نمونه برای دانشجویان دکتری ورودی سال ۱۳۹۵:

مدت سنوات مجاز تحصیلی دانشجوی دکتری ورودی سال ۱۳۹۵، مطابق ماده ۹ آیین‌نامه دکتری سال ۱۳۹۵ و تبصره ذیل آن، هشت نیمسال است و طول دوره تحصیل، حداکثر ۲ نیمسال به پیشنهاد استاد راهنما می‌تواند افزایش یابد.(برای دانشجویان ورودی سال ۱۳۹۵ دانشگاه پیام نور، ترم نهم و بعد از آن، خارج از سنوات مجاز تحصیلی محسوب می‌شود. )

از طرفی مطابق بند ۲ـ‌ ۶ و تبصره ذیل آن و بند ۳ـ‌ ۲ دستورالعمل‌های مورد شکایت، مهلت ۸ ماهه پس از تاریخ دفاع فقط به دانشجویانی که در سنوات مجاز تحصیلی (تا پایان ترم هشتم برای دانشجویان دکتری ورودی سال ۱۳۹۵ در دانشگاه پیام نور) باشند، اعطا خواهد شد.

بنابراین بر اساس بند ۳ـ‌ ۲ دستورالعمل‌های مورد شکایت، اگر دانشجوی دکتری ورودی سال ۱۳۹۵، در ترم نهم و بعد از آن موفق به اخـذ پذیرش مقـاله در مجلات معتبر شود، صـرفاً مجوز شرکت در جلسه دفاع برای او صـادر می‌شود و نمره دانشجو در جلسه دفاع، توسط هیات داوران حداکثر از ۱۸ و ۵/۱۸ ارزیابی می‌شود و به دلیل اتمام سنوات مجاز تحصیلی دانشجو در پایان ترم هشتم در دانشگاه پیام نور؛ اولاً مهلت ۸ ماهه به او برای ارائه مقالات مازاد برای کسب ۲ و ۵/۱ نمره، اعطا نمی‌شود دوماً حتی اگر مقالاتی هم مازاد بر مقاله مجوز دفاع، ارائه کند، از او پذیرفته نمی‌شود و نمره دانشجو حداکثر از ۱۸ و ۵/۱۸ قطعی خواهد شد.در واقع اولاً نمره دانشجویان دکتری ورودی سال ۱۳۹۵ دانشگاه پیام نور، در جلسه دفاع، بر مبنای نمره ۱۸ و ۵/۱۸ ارزیابی می‌شود. دوماً اگر دانشجو در ترم نهم و بعد از آن باشد، به دلیل اتمام سنوات مجاز تحصیلی با پایان ترم هشتم و تاخیر در دفاع، نمره تعیین شده توسط هیات داوران بر مبنای ۱۸ و ۵/۱۸، قطعی خواهد شد که از این حیث مشابه رای ۳۰۳ مورخ ۱/۳/۱۴۰۰ هیات عمومی دیوان مبنی بر ابطال «ارزیابی نمره پایان نامه دانشجویان کارشناسی ارشد تا نیمسال پنجم از ۲۰ و در نیمسال ششم از ۱۷ در دانشگاه امـیرکبیر» می‌باشـد که هیات عمـومی دیوان عـدالت اداری به موجب رای مذکور اعلام کرد: «بر اساس ماده ۲۲ آیین‌نامه کارشناسی ارشد سال ۱۳۹۴، دفاع از پایان نامه در حضور هیات داوران صورت می‌گیرد و در آیین‌نامه مذکور اختیاری برای وضع ضابطه توسط دانشگاه‌ها برای کسر نمره ارزشیابی پایان نامه به علت تاخیر در دفاع مقرر نشده است…»، لذا مقرره دانشگاه امیرکبیر، در هیات عمومی دیوان عدالت اداری، خارج از حدود اختیارات دانشگاه امیرکبیر، تشخیص و ابطال شده است.همچنین به طور مشابه، مقرره‌های مصوب دانشگاه‌های علم و صنعت و شاهد مبنی بر کسر نمره ارزشیابی پایان نامه دانشجویان، به علت تاخیر در دفاع، در آراء شماره‌های ۴۷۶ ـ ۱۷/۵/۱۳۹۶ و ۱۰۳۹ـ‌ ۱۰۳۴ مورخ ۲۴/۶/۱۳۹۳ هیات عمومی دیوان ابطال شده است.

پرونده در اجرای مقررات بند (ب) ماده ۸۴ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری به هیات تخصصی فرهنگی، آمـوزشی و پزشکی دیوان عدالت اداری ارجاع شد و پس از وصـول نظـریه اعضای هیات تخصصی مبنی بر پذیرش اعتراض قضات دیوان عدالت اداری، موضوع در دستور کار جلسه هیات عمومی قرار گرفت.

هیات عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ ۳۱/۳/۱۴۰۱ با حضور رئیس و معاونین دیوان عدالت اداری و رؤسا و مستشاران و دادرسان شعب دیوان تشکیل شد و پس از بحث و بررسی با اکثریت آراء به شرح زیر به صدور رای مبادرت کرده است.

رای هیات عمومی

الف ـ

اولاً: براساس جزء (۴) بند «ب» ماده (۲) قانون اهداف، وظایف و تشکیلات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری مصوب سال ۱۳۸۳، تعیین ضوابط، معیارها و استانداردهای علمی مؤسسات آموزش عالی و تحقیقاتی، رشته‌ها و مقاطع تحصیلی با رعایت اصول انعطاف، پویایی، رقابت و نوآوری علمی از ماموریتهای اصلی و در حدود اختیارات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در زمینه اداره امـور دانشگاه‌ها و مؤسسات آمـوزش عالی تحت پوشش وزارتخانه یادشده است و در راستای ایفای ماموریتها و اختیارات فوق، آیین‌نامه آموزشی دوره کارشناسی ارشد ناپیوسته در جلسه ۷۱۴ـ‌ ۱۵/۱/۱۳۸۸ و آیین‌نامه دوره دکترا (Ph.D)  در جلسه ۷۷۵ ـ ۸/۸/۱۳۸۹ به تصویب شورای برنامه‌ریزی آموزش عالی رسیده است.

ثانیاً: هیات داوران، اعضای هیات علمی یا افراد متخصص دارای صلاحیت دانشگاهی هستند که برای ارزیابی کمی و کیفی پایان‌ نامه و یا رساله در دوره کارشناسی ارشد و دکتری تخصصی مطابق دستورالعمل اجرایی مصوب دانشگاه انتخاب می‌شوند و برمبنای ماده (۲۲) آیین‌نامه دوره کارشناسی ارشد، ارزشیابی پایان نامه در جلسه دفاعیه توسط آنان صورت پذیرفته و مطابق ماده (۲۰) آیین‌نامه مزبور، این ارزشیابی از سقف ۲۰ نمره است.

ضمن آنکه به موجب ماده (۸) آیین‌نامه آموزشی دوره دکتری: «دانشجو پس از تدوین رساله و تایید استاد راهنما و به شرط کفایت دستاوردهای علمی رساله (چاپ حداقل یک مقاله برای دانشجویان در شیوه آموزشی ـ پژوهشی و دو مقاله برای دانشجویان شیوه پژوهشی در مجلات علمی ـ پژوهشی دارای نمایه معتبر بین‌المللی و همچنین در شیوه پژوهشی، باید استاد راهنما، مسئولیت کفایت کار انجام شده دانشجو را برای پاسخگویی به کارفرما یا دستگاه اجرایی بپذیرد)، موظّف است در حضور هیات داوران از رساله خود دفاع کند» و با لحاظ رای شماره ۱۲۸۶ ـ ۹/۱۰/۱۳۹۹ هیات عمومی دیوان عدالت اداری اخذ پذیرش مقاله در این موارد کافی است.

به علاوه، تبصره (۲) ذیل همین ماده نیز مقرر می‌دارد: «نحوه تشکیل و شرح وظایف هیات داوران، چگونگی دفاع از رساله و احراز کفایت دستاوردهای علمی رساله، تابع دستورالعملی است که به تصویب شورای مؤسسه رسیده باشد» و مستنبط از ماده (۸) و تبصره (۲) ذیل آن این است که ارزشیابی کیفی رساله از اختیارات هیات داوران بوده و وفق ماده (۹) آیین‌نامه یادشـده به یکی از دو صـورت قـبول (در یکی از سطوح: عـالی، بسیار خوب، خوب) و غیر قابل قبول تعیین می‌شود و از این رو ارائه مقاله، شرط دفاع از رساله دکتری بوده و تخصیص بخشی از نمره‌ رساله به دستاوردهای پژوهشی برخلاف مقررات مندرج در آیین‌نامه آموزشی دوره دکتری است.زیرا حسب ماده (۱۳) آیین‌نامه دوره دکتری، دانشگاه پیام نور باید در تدوین و تصویب شیوه‌نامه اجرایی نظارت بر اجرای مفاد آیین‌نامه مذکور، اصول و ضوابط اصلی دوره دکتری مندرج در آیین‌نامه را رعایت نماید. بنا به مراتب، ماده (۲) دستورالعمل اختصاص بخشی از نمره کل پایان نامه کارشناسی ارشد و رساله دکتری تخصصی به دستاوردهای پژوهشی مستخرج به شماره ۱۱۵ مصوب ۱۰/۱۲/۱۳۹۳ شورای دانشگاه پیام نور که ارزیابی پایان نامه کارشناسی ارشد را از سقف ۱۹ نمره و ماده (۳) دستورالعمل مزبور نیز که ارزیابی رساله دکتری را از ۵/۱۸ نمره در نظر گرفته، خارج از حدود اختیارات مرجع تصویب‌کننده آن است.

ب ـ براساس ماده (۲۲) آیین‌نامه دوره کارشناسی ارشد ناپیوسته مصوب جلسه ۸۶۶ ـ ۴/۷/۱۳۹۴ شورای عالی برنامه‌ریزی آموزشی: «دانشجو پس از تدوین پایان نامه و تایید استاد راهنما، موظّف است با رعایت ضوابط مؤسسه در حضور هیات داوران از پایان نامه خود دفاع کند» و برمبنای ماده (۲۳) آیین‌نامه مزبور، ارزشیابی کیفی پایان نامه براساس ۲۰ نمره صورت می‌پذیرد. به علاوه، براساس ماده (۱۹) آیین‌نامه آموزشی دوره دکتری تخصصی (Ph.D)  مصوب ۲۴/۱۱/۱۳۹۴ شورای عالی برنامه‌ریزی آموزشی: «دانشجو پس از تدوین رساله به شرط کفایت دستاوردهای علمی و چاپ یک مقاله علمی ـ پژوهشی مستخرج از رساله، با تایید استاد/استادان راهنما مجاز است در حضور هیات داوران از رساله خود دفاع کند» و برمبنای رای شماره ۱۲۸۶ ـ ۹/۱۰/۱۳۹۹ هیات عمومی دیوان عدالت اداری، الزام به چاپ مقاله مندرج در این ماده علاوه بر پذیرش آن، فاقد وجاهت قانونی اعلام شده است و به دلالت ماده (۲۰) آیین‌نامه یادشده، ارزشیابی از سقف ۲۰ نمره انجام می‌گیرد.بنا به دلایل مزبور، مواد (۲) و (۳) دستورالعمل اختصاص بخشی از نمره کل پایان نامه کارشناسی ارشد و رساله دکتری تخصصی به دستاوردهای پژوهشی مستخرج به شماره ۱۲۲ مصوب ۱۳/۴/۱۳۹۵ شورای دانشگاه پیام نور که ارزیابی پایان نامه کارشناسی ارشد و رساله دکتری را از سقف ۱۸ نمره در نظر گرفته، خارج از حدود اختیارات مرجع تصویب‌کننده آن است. با توجه به موارد پیش گفته، رای شماره ۱۴۰۰۰۹۹۷۰۹۰۶۰۱۰۷۹۰ ـ ۷/۶/۱۴۰۰ هیات تخصصی فرهنگی، آموزشی و پزشکی دیوان عدالت اداری که متضمن عدم ابطال مواد (۲) و (۳) دستورالعمل اختصاص بخشی از نمره کل پایان‌نامه کارشناسی ارشد و رساله دکتری تخصصی به دستاوردهای پژوهشی مستخرج به شماره ۱۱۵ مصوب ۱۰/۱۲/۱۳۹۳ شورای دانشگاه پیام نور و مواد (۲) و (۳) دستورالعمل اختصاص بخشی از نمره کل پایان‌نامه کارشناسی ارشد و رساله دکتری تخصصی به دستاوردهای پژوهشی مستخرج به شماره ۱۲۲ مصوب ۱۳/۴/۱۳۹۵ شورای دانشگاه پیام نور و تایید آنها است، واجد ایراد قانونی بوده و برمبنای جواز حاصل از بند (ب) ماده ۸۴ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال ۱۳۹۲ نقض می‌گردد و مقررات یادشده نیز مستند به بند ۱ ماده ۱۲ و مواد ۱۳ و ۸۸ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال ۱۳۹۲ از تاریخ تصویب ابطال می‌شوند.

رئیس هیات عمومی دیوان عدالت اداری ـ حکمتعلی مظفری