اصل بر این است که نطق نماینده در مقام ایفای وظایف نمایندگی است

دکتر مندنی پور در تبین مبانی مصونیت پارلمانی نمایندگان مجلس :

اصل بر این است که نطق نماینده در مقام ایفای وظایف نمایندگی است

رییس پیشین اتحادیه سراسری کانون‌های وکلای دادگستری ایران (اسکودا) به تحلیل حقوقی اعلام جرم دادستان عمومی و انقلاب تهران علیه اظهارات اخیر علی مطهری در مجلس پرداخت.

علی مندنی‌پور در گفت‌وگو با خبرنگار حقوقی خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، گفت: تا آنجا که به یاد دارم مردادماه سال ۹۱ نیز چنین موضوعی در مجلس آن هم در رابطه با نطق آقای مطهری در خصوص انتقاد از وضعیت فرهنگی پیش آمده بود. آقای مطهری در آن نطق از وضعیت بد حجاب و در یکی از جملات خود به کنایه از راه‌اندازی کاباره توسط دولت وقت یاد کرده بود؛ کلامی که باعث شد آقای دادستان علیه وی متوسل به طرح شکایت شود.

وی افزود: در آن زمان هم آقای مطهری نطق خود را جزئی از حقوق قانونی‌اش دانست و معتقد بود که دادستان حق ورود به نطق نمایندگان را ندارد و نماینده برابر قانون اساسی آزاد است که در خصوص همه مسایل کشور صحبت کند و اگر توهین یا افترایی باشد، فرد توهین‌شونده حق دفاع از خود را در صحن مجلس دارد.

مندنی‌پور یادآور شد: در همان زمان هم از قول رییس قوه قضاییه آمده بود که نمایندگان مجلس در مقام اجرای وظایف نمایندگی خود آزادند، اما این مساله معنایش مصونیت قضایی نیست و از قول وی نقل شده بود که تفسیر مصونیت از اصل ۸۶ قانون اساسی توهم باطل است. مخالفان این تفسیر به اصول ۱۹ و ۲۰ قانون اساسی استناد کرده‌اند.

وی ادامه داد: مخالفان تفسیر فوق با استناد به اصول ۱۹ و ۲۰ قانون اساسی معتقدند که طبق اصل ۱۹ قانون اساسی مردم ایران از هر قوم و قبیله‌ای که باشند از حقوق مساوی برخوردارند و رنگ، نژاد، زبان و … سبب امتیاز نمی‌شود و بر اساس اصل ۲۰ قانون اساسی همه‌ افراد ملت اعم از زن و مرد یکسان در حمایت قانون قرار دارند و از همه‌ حقوق انسانی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی با رعایت موازین اسلام برخوردارند.

مندنی‌پور با اشاره به تفسیر شورای نگهبان در سال ۸۰ که تمام مردم در برابر حق و قانون الهی یکسان و برابرند، ادامه داد: طبق این تفسیر هر فردی که در مظان گناه یا جرم قرار گیرد قابل تعقیب است و اگر شکایتی علیه نماینده‌ای صورت گیرد، دستگاه قضایی باید این شخص را تعقیب کند.

رییس پیشین اتحادیه سراسری کانون‌های وکلای دادگستری ایران (اسکودا) افزود: شورای نگهبان در ادامه تفسیرش آورده است که اصل ۸۶ قانون اساسی در مقام آزادی نماینده در رابطه با رای دادن و اظهار نظر وی در جهت ایفای وظایف نمایندگی در مجلس است و ارتکاب عناوین مجرمانه از شمول این اصل خارج است و این آزادی منافاتی با مسئولیت مرتکب جرم ندارد.

مندنی‌پور ادامه داد: استدلال‌ موافقان با دیدگاه اکثریت قریب به اتفاق حقوقدانان همخوانی دارد و آنها معتقدند که موضوعاتی همچون پای‌بندی به متن سوگند نمایندگان در اصل ۶۷ قانون اساسی با تکیه بر شرف انسانی و تعهد به استقلال، اعتلای کشور، حفظ حقوق ملت، خدمت به مردم، دفاع از قانون اساسی و استقلال کشور و آزادی مردم و تامین مصالح آنها و …آمده است و طبق اصل ۸۴ قانون اساسی هر نماینده در برابر تمام ملت مسئول بوده و حق دارد در همه مسایل داخلی و خارجی کشور اظهارنظر کند.

وی با اشاره به اصل ۸۶ قانون اساسی ادامه داد: طبق این اصل نمایندگان مجلس در مقام ایفای وظایف نمایندگی در اظهارنظر و رای خود کاملا آزادند و نمی‌توان آنها را به سبب نظراتی که در مجلس اظهار کرده‌اند یا آرایی که در مقام ایفای وظایف نمایندگی خود ارایه داده‌اند، تعقیب یا توقیف کرد.

ارتکاب عناوین مجرمانه از شمول اصل ۸۶ قانون اساسی خارج است

مندنی پور ادامه داد: قبول داریم که ارتکاب عناوین مجرمانه از شمول اصل ۸۶ قانون اساسی خارج است و به عقیده شورای نگهبان این آزادی منافاتی با مسوولیت مرتکب جرم ندارد، اما عیار و ملاک سنجش برای این ارزیابی چگونه و با کدام پیمانه تعیین می‌شود؟ آیا بیان مسایل و مشکلات مبتلابه جامعه آن هم از جانب نماینده منتخب مردم و امانتدار می‌تواند مصداق ارتکاب جرم به حساب آید؟ براستی در نبود “مصونیت” برای نماینده چگونه قادر خواهیم بود به اصول ۷۶، ۸۴ و ۸۶ قانون اساسی جامه‌ عمل بپوشانیم؟

وی ادامه داد: مگر می‌شود اصل ۷۶ قانون اساسی (حق تحقیق و تفحص در تمام امور کشور ) که در زمره‌ مهم‌ترین وظایف نمایندگی است ‌را پیاده کرد، اما از مهم‌ترین ابزار حمایتی در انجام این مهم یعنی “مصونیت” بی‌بهره بود؟

مندنی‌پور افزود: مگر نه این که طبق اصل ۸۴ قانون اساسی هر نماینده در برابر تمام ملت مسئول است و حق دارد در همه‌ مسایل داخلی و خارجی کشور اظهارنظر کند؟ آیا قایل شدن تکلیف برای هر نماینده که در برابر تمام ملت مسئول باشد و ایجاد حق برای وی در اظهارنظر در همه‌ مسایل داخلی و خارجی کشور از جانب واضعان قانون اساسی، نیاز به پوشش مصونیت را برای نمایندگان در رسیدن به اهداف مورد نظر قانونگذار به جد ایجاب نمی‌کند؟ بدون پوشش مصونیت چگونه می‌توان گفت و نوشت و قدم برداشت؟

اصل بر این است که نطق نماینده در مقام ایفای وظایف نمایندگی است

رییس پیشین اتحادیه سراسری کانون های وکلای دادگستری ایران (اسکودا) افزود: اصل بر این است که نطق نماینده در مقام ایفای وظایف نمایندگی است و طبق اصل ۸۶ قانون اساسی نمی‌توان وی را به سبب نظراتی که در مجلس اظهار کرده یا آرایی که در مقام ایفای وظایف نمایندگی خود داده، تعقیب یا توقیف کرد.

مندنی‌پور ادامه داد: از آنجایی که وکلای ملت بنا به وظیفه و در چارچوب اصول و ارزش‌ها در جریان اطلاعات و اخباری قرار می‌گیرند که طرح آنها برای افکار عمومی لازم و ضروری است، باید بتوانند در فضای امن و به دور از تنش به وظایف خود در این زمینه جامه‌ عمل بپوشانند. بدیهی است در چنین اوضاع و احوال چنانکه به اصل مصونیت نمایندگان خدشه‌ای وارد شود، اصولی چند از قانون اساسی همچون تذکر و سوال از وزرا و رییس جمهور، استیضاح و تحقیق و تفحص کارآیی خود را از دست خواهد داد؛ زیرا در نفس طرح سوال، استیضاح، تحقیق و تفحص اتهام وجود دارد.

سابقۀ تاریخی مصونیت نمایندگان

وی درباره تاریخچه پیدایش مصونیت و فلسفه‌ وجودی آن یادآور شد: سابقه پیدایش مفهوم “مصونیت” در ادبیات حقوقی اروپا به بیش از ۶۰۰ سال (قرن ۱۴ میلادی) مربوط می‌شود و کارآمدترین نوع این مصونیت‌ها از دریچه حقوق اجتماعی و سیاسی یعنی مصونیت پارلمانی خطیب و انقلابی معروف فرانسوی “میرآبد” در روز ۲۳ ژوئن ۱۷۸۹ ( ۲۱ روز قبل از پیروزی انقلاب کبیر فرانسه) به مجمع موسسان پیشنهاد و به تصویب رسید و به مرزهای فرهنگی- سیاسی سایر جوامع راه یافت.

مندنی‌پور ادامه داد: در حقوق فرانسه از قاعده مصونیت (پذیرش این واقعیت که آزادی در دفاع مستلزم وجود مصونیت برای وکیل دادگستری است) در فرمان قانونی ۱۴ دسامبر ۱۸۱۰ و قانون ۲۰ ژوئیه ۱۸۸۱ سخن به میان آمده است.

رییس پیشین اتحادیه سراسری کانون های وکلای دادگستری ایران (اسکودا) با بیان این که در بررسی سیر تاریخی پیدایش اصطلاح مصونیت در حقوق برای نخستین بار در اصل ۱۲ قانون اساسی مشروطه مطرح شد، گفت: طبق این اصل به هیچ عنوان هیچ کس بدون اطلاع و تصویب مجلس شورای اسلامی حق ندارد متعرض اعضای آن شود و از تعرض ناپذیر بودن حقوق شهروندان در اصل نهم قانون اساسی سخن به میان آمده که طبق آن افراد، مردم از حیث جان، مال، مسکن و شرف محفوظ و مصون از هر نوع تعرضی هستند. مفهومی که مجددا در اصول ۲۰ و ۲۱ و ۲۲ قانون اساسی یاد شده است.

مندنی‌پور با بیان این که مصونیت پارلمانی نمایندگان در اصل ۸۶ و مصونیت قضایی قضاوت در اصل ۱۶۴ قانون اساسی مطرح شده است، ادامه داد: همچنین مصونیت سیاسی نمایندگان سیاسی دولت‌های خارجی بر طبق مقاوله‌نامه‌ها و موافقت‌نامه‌های بین‌المللی از جانب دولت ایران به رسمیت شناخته شده و این چنین بود که مفاهیمی همچون مصونیت و تعرض‌ناپذیری به‌تدریج در فرهنگ حقوقی ما وارد شد.

از نتایج مصونیت، مسئول نبودن و تعرض ناپذیر بودن است

وی با بیان این که از نتایج مصونیت، مسئول نبودن و تعرض ناپذیر بودن است، گفت: دارنده مصونیت در برابر گفته‌ها و نوشته‌هایی که در حین انجام وظیفه یا به سبب آن مرتکب شده از تعرض مصون است و همانند افراد عادی تحت تعقیب کیفری قرار نمی‌ گیرد مگر پس از طی تشریفات قانونی و برطرف شدن حالت مصونیت.

مندنی پور درباره اینکه توجیه مصونیت در رابطه با اصل برابری مردم در مقابل قانون چگونه امکان پذیر است؟ گفت: اصل بر برابری آحاد مردم در مقابل قانون است. با این وصف که هر کس مسوول و جوابگوی اعمال خود است و در صورت ارتکاب جرم،‌ باید در یک چارچوب اصولی، ضمن رعایت موازین قانونی و بکارگیری دادرسی عادلانه، مجازاتی متناسب در حق وی اعمال شود. این موضوع به عنوان اصلی به رسمیت شناخته شده در تمامی سیستم‌های حقوقی دنیا از جمله حقوق کیفری اسلام مطرح شده است.

وی افزود: از آنجا که قانوگذاران به اصل بنیادی و حیاتی “برابری و تساوی حقوق شهروندان” معتقدند و آن را در سرلوحه قوانین اساسی دنیا به خط خوش نگاشته‌اند؛ در جهت صیانت از حقوق حقه و با هدف دفاع از منافع و مصالح مردم، مصلحت کار را در آن دیده اند تا کسانی را در شرایط خاص و تعریف شده قانونی به واسطه شغل و سمت رسمی شان در جایگاه وکالت و نمایندگی همین مردم قرار دهند تا از این امتیاز استثنایی که همان “مصونیت” است بهره مند شوند.

مندنی‌پور با بیان این که مصونیت یک عنصر وابسته و ضروری و یک مکمل قانونی دارد و آن هم “اهانت ناپذیربودن” آن است، ادامه داد: اگر دارنده مصونیت قانونی به مناسبت انجام وظایف محوله یا در حین آن مورد اهانت و افترا قرار گیرد، عامل و به عبارت دیگر مرتکب این حرکت در قالب قانونی جرم ارتکابی تحت تعقیب قرار گرفته و مجازات می شود.

وی با برشمردن انواع مصونیت در قوانین عادی و اساسی، گفت: مصونیت پارلمانی برای نمایندگان مجلس، مصونیت سیاسی برای نمایندگان سیاسی مقیم کشور، مصونیت اداری برای وزیران و مصونیت قضایی برای قضات از انواع مصونیت‌های مطرح در قوانین هستند.