تغلیظ دیه در ماههای حرام
بررسی شرایط افزایش دیه در ماه های حرام
پایگاه خبری اختبار- ۲۶ اسفند ۱۳۹۶ مقارن با اول رجب ۱۴۳۹ از ماه های حرام است که در آن دیه تغلیط می شود.
تغلیظ دیه چیست ؟
واژۀ «تغلیظ» به معنای تشدید است و در اصطلاح حقوق و فقه اسلامی، به افزوده شدن یک سوم به میزان دیه گفته می شود.
از دیدگاه اسلامی برخی زمان‌ها و مکانها حرمت خاصی دارند که وقوع قتل در آن‌ها،موجب افزایش و تغلیظ دیه می‌شود، موجبات تغلیظ در فقه امامیه و حقوق ایران، قتل در یکی از «ماههای حرام» و «محدوده حرم مکه» است.
ماه های حرام
ماه های حرام شامل چهار ماه محرم، رجب، ذی القعده و ذی‌الحجه از تقویم هجری قمری است. از این چهار ماه، سه ماه ذی القعده، ذی الحجه، محرم پشت سر هم هستند که از ۲۳ تیر ۱۳۹۷ آغاز و تا ۱۸ مهر ادامه دارند، و ماه رجب نیز از ۲۶ اسفند ۱۳۹۶ آغاز می شود و تا ۲۷ فروردین ۱۳۹۷ ادامه دارد.
خداوند در قرآن مجید عبارت ماه حرام یا ماههای حرام را در جاهای مختلف آورده است، اما در آیه ۳۶ سوره توبه، چهار ماه بودن آن‌ها بیان شده است:
إِنَّ عِدَّهَ الشُّهُورِ عِندَ اللَّـهِ اثْنَا عَشَرَ شَهْرً‌ا فِی کِتَابِ اللَّـهِ یَوْمَ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْ‌ضَ مِنْهَا أَرْ‌بَعَهٌ حُرُ‌مٌ (ترجمه: در حقیقت، شماره ماه‌ها نزد خدا، از روزى که آسمانها و زمین را آفریده، در کتاب [علم] خدا، دوازده ماه است؛ از این [دوازده ماه]، چهار ماه، [ماهِ] حرام است.)
جدول تطبیق ماه های حرام با تقویم هجری شمسی
محدودۀ «حرم مکه»
در قانون مجازات اسلامی و متون فقهی، قتل در «حرم مکه» موجب تغلیظ دانسته شده است، محدودۀ حرم مکه فراتر از مسجد الاحرام و شامل محدودۀ قدیمی سرمزین مکه است، و حدود آن از هر جهت و فاصلۀ آن نسبت به مسجد الحرام در فواصل زیر قرار دارد:
۱. مسیر جده به مکه، در حدیبیه (شمیس) بیست کیلومتر.
۲. مسیر مدینه به مکه، در تنعیم، شش کیلومتر.
۳. مسیر جعرانه به مکه، در بطن نَمِره، پانزده کیلومتر.
۴. راه عراق از ذات عرق به مکه، در وادى نخله، نوزده کیلومتر.
۵. راه طائف از عرفات به مکه، در مزدلفه ۲۱ کیلومتر.
۶. مسیر یمن به مکه، در اضاءَه لبن، دوازده کیلومتر.
مستندات فقهی تغلیظ دیه
فقهای امامیه بر تغلیظ در ماههای حرام اتفاق نظر دارند و روایات متعددی بر این مطلب دلالت دارد، از جمله روایت کلیب اسدی که می‌گوید: «سألت أباعبدالله علیه‌السلام عن‌الرجل یقتل فی الشهر الحرام ما دیه؟ قال: دیه و ثلث: از امام صادق(ع) پرسیدم دیه مردی که در ماه حرام به قتل میرسد چه مقدار است؟ امام فرمود: یک دیه کامل و ثلث آن».
در صورتی که دو سبب تغلیظ با هم جمع شوند، مانند اینکه قتل در ماه حرام و در حرم مکه باشد، برخی فقها (صاحب جواهر) معتقدند که به دلیل قاعده عدم تداخل که قاطع اصل برائت است، دو ثلث بر دیه افزوده می‌شود و برخی دیگر (شهید ثانی) معتقدند اصل برائت بر عدم تداخل ترجیح دارد و فقط یک ثلث بر دیه افزوده می‌شود.
تغلیظ دیه در قانون
مواد ۵۵ تا ۵۵۷ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ به تغلیظ دیه اختصاص یافته است.
ماده ۵۵۵- هرگاه رفتار مرتکب و فوت مجنیٌ علیه هر دو در ماههای حرام «محرم، رجب، ذی القعده وذی الحجه» یا در محدوده حرم مکه، واقع شود خواه جنایت عمدی خواه غیرعمدی باشد، علاوه بر دیه نفس، یک سوم دیه نیز افزوده می گردد. سایر مکانها و زمانهای مقدس و متبرک مشمول حکم تغلیظ دیه نیست.تبصره ـ معیار شروع و پایان ماههای حرام، مغرب شرعی است مانند ماه رجب که از مغرب شرعی آخرین روز ماه جمادی الثانی، شروع و با مغرب شرعی آخرین روز ماه رجب به پایان میرسد.
ماده ۵۵۶- در حکم تغلیظ دیه فرقی میان بالغ و غیربالغ، زن و مرد و مسلمان و غیرمسلمان نیست. سقط جنین نیز پس از پیدایش روح، مشمول حکم تغلیظ است. تغلیظ دیه، در مواردی که عاقله یا بیتالمال پرداخت کننده دیه باشد نیز جاری است. در قتل عمدی که به علت عدم امکان قصاص یا عدم جواز آن دیه پرداخت می شود نیز این حکم جاری است.
ماده ۵۵۷- تغلیظ دیه مخصوص قتل نفس است و در جنایت بر اعضاء و منافع جاری نیست.
تغلیظ دیه مخصوص قتل است
باید توجه داشت که جنایت بر اعضا نه در ماه حرام و نه در مکه مکرمه موجب تغلیظ نمی‌شود. ماده ۵۵۷ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ هم به صراحت، تغلیظ در دیه را منحصر به قتل نفس کرده است و آن را در جنایت بر اعضا و منافع جاری نمی‌داند و دیه جنایاتی که منتهی به قتل نشود در هیچ حالتی تغلیظ نمی شوند.
لزوم وقوع جنایت و فوت در ماه حرام یا محدوده حرم
باید توجه داشت که برای تغلیظ دیه، باید هم رفتار جانی و هم فوت مجنی علیه، هر دو در ماه حرام اتفاق بیفتند، بنا بر این اگر جانی در غیز از ماه حرام ضربه ای به مجنی علیه وارد کند و او در ماه حرام فوت کند دیه تغلیظ نخواهد شد و بالعکس اگر ضربه در ماه حرام واقع شود و مجنی علیه پس از مدتی و خارج از ماه حرام فوت کند هم دیه تغلیظ نمی شود.
همین قاعده در مورد حرم مکه هم وجود دارد، یعنی هم جنایت و هم فوت مجنی علیه باید در محدوده حرم مکه رخ دهد تا دیه تغلیظ شود و اگر یکی از این دو اتفاق خارج از محدوده حرم اتفاق افتاده باشد، دیه تغلیظ نخواهد شد.
معیار محاسبه آغاز و پایان ماه های حرام
لازم به ذکر است مطابق تبصره ماده ۵۵۵ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲، معیار شروع و پایان ماههای حرام، مغرب شرعی است؛ مانند ماه رجب که از مغرب شرعی آخرین روز ماه جمادی‌الثانی شروع و با مغرب شرعی آخرین روز ماه رجب به پایان میرسد.
برای مطالعه نکات بحث تغلیظ دیه در قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ اینجا کلیک کنید
