جرم تهمت و افترا چیست؟

آبرو و اعتبار افراد از ارزشمندترین سرمایه‌های اجتماعی به شمار می‌رود که هرگونه خدشه به آن می‌تواند پیامدهای جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد. جرم تهمت و افترا، به عنوان یکی از مهم‌ترین چالش‌های حقوقی، با هدف تخریب حیثیت دیگران شکل می‌گیرد و تأثیرات منفی عمیقی بر روابط فردی و اجتماعی می‌گذارد. درک ابعاد قانونی این جرم و شناخت پیامدهای آن، گامی اساسی در پیشگیری از این رفتار ناپسند و ایجاد جامعه‌ای امن‌تر به شمار می‌رود. در این مقاله، به بررسی جنبه‌های مختلف جرم تهمت و افترا خواهیم پرداخت.

انواع تهمت و افترا

جرم تهمت و افترا بر دو قسم است. عملی و لفظی.

افترای عملی: در افترای عملی فرد با انجام اقداماتی سعی در مجرم و متهم نشان دادن فردی می کند. مثلا با پرونده سازی برای یک فرد، اقدام به بردن آبروی او می کند. بر اساس ماده ۶۹۹ قانون مجازات اسلامی: «هرکس عالما، عامدا و به قصد متهم کردن دیگری آلات و ادوات جرم یا اشیایی را که یافت شدن آن در تصرف یک نفر موجب اتهام او می شود، بدون اطلاع آن شخص در منزل یا محل کسب یا جیب یا اشیایی که متعلق به او است، بگذارد یا مخفی کند یا به نحوی متعلق به او قلمداد کند و در اثر این عمل شخص مزبور تعقیب شود، پس از صدور قرار منع تعقیب یا اعلام برائت قطعی آن شخص، مرتکب به حبس از ۶ ماه تا سه سال یا تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم می شود.»

افترای لفظی: بر اساس ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی: «هر کس، به وسیله اوراق چاپی یا خطی یا به وسیله درج در روزنامه و جراید یا نطق در مجامع یا به هر وسیله دیگر، به کسی، امری را صریحا، نسبت دهد یا آن ها را منتشر نماید که مطابق قانون، آن امر، جرم محسوب می شود و نتواند صحت آن اسناد را ثابت نماید، جز در مواردی که موجب حد است، به جزای نقدی درجه شش، محکوم خواهد شد. تبصره – در مواردی که نشر آن امر، اشاعه فحشا محسوب گردد، هر چند بتواند صحت اسناد را ثابت نماید، مرتکب به مجازات مذکور، محکوم خواهد شد.»

بنابراین جرم تهمت و افترای لفظی، یعنی نسبت دادن صریح عملی که قانونا جرم بوده و قابل اثبات نیز نباشد به فردی، به وسیله الفاظ، چه این الفاظ مکتوب باشند و یا این که از دهان شخص خارج شوند.

البته باید توجه کرد که حتی اگر جرم تهمت قابل اثبات باشد، اما گفتن آن سبب اشاعه فحشا گردد، مرتکب مجازات خواهد شد.

پس اگر کسی مرتکب روابط نامشروع شود و شما حتی بتوانید آن را اثبات کنید، حق بیان آن در عموم را نخواهید داشت. زیرا سبب اشاعه فحشا خواهد بود و در صورت بیان مجازات خواهید شد.

ارکان جرم تهمت و افترا

برای اثبات جرم تهمت یا افترا، وجود سه رکن اصلی ضروری است:

۱. رکن قانونی

قوانین کیفری در اکثر کشورها، صراحتاً نسبت دادن اتهام دروغین به افراد را جرم‌انگاری کرده‌اند. در ایران، ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی به جرم افترا پرداخته است. بر اساس این ماده:

«هر کس به وسیله اوراق چاپی، نوشته یا هر وسیله دیگری امری را صراحتاً به دیگری نسبت دهد، در صورتی که نتواند صحت آن را اثبات کند، به مجازات حبس یا جزای نقدی محکوم می‌شود.»

۲. رکن مادی

رکن مادی جرم شامل رفتار فیزیکی یا گفتاری است که از سوی مرتکب انجام می‌شود. این رفتار می‌تواند به صورت شفاهی (تهمت زبانی)، کتبی (نوشته‌ها، نامه‌ها)، یا از طریق رسانه‌های اجتماعی صورت گیرد. شرط اصلی تحقق جرم، علنی بودن یا قابل‌دسترس بودن این عمل برای دیگران است.

۳. رکن معنوی

رکن معنوی، نیت و قصد مجرمانه فرد است. برای تحقق جرم افترا، فرد باید به دروغ بودن اتهام آگاه باشد و قصد آسیب زدن به شخصیت فرد مقابل را داشته باشد. در غیر این صورت، اگر افترا ناشی از اشتباه یا سوءتفاهم باشد، جرم محقق نمی‌شود.

شرایط تحقق جرم افترا

رای تحقق جرم افترا شرایط خاصی وجود دارد که عبارتند از: انتساب جرم به دیگری، مشخص بودن فردی که جرم به او نسبت داده می‌شود، ابتدایی بودن انتساب، ناتوانی در اثبات صحت ادعا و استفاده از وسایل مشخص برای این انتساب.

۱. انتساب جرم به دیگری
جرم افترا زمانی شکل می‌گیرد که فردی جرمی را به شخص دیگری نسبت دهد. این جرم باید مطابق قوانین موجود، جرم تلقی شود. نسبت دادن اعمال خلاف قانون یا تخلفات اداری، مشمول افترا نمی‌شود.

۲. مشخص بودن شخص مورد اتهام
برای تحقق افترا، فردی که جرم به او نسبت داده می‌شود، باید به‌طور واضح و معین باشد. این مشخص بودن می‌تواند از طریق نام، مشخصات فردی، اشاره یا علامت تحقق یابد.

۳. ابتدایی بودن انتساب
برای آنکه انتساب جرم افترا تلقی شود، باید به‌صورت خودجوش و بدون تحریک یا دفاع صورت گیرد. به‌عنوان مثال، اگر فردی در مقام دفاع از خود، جرمی را به دیگری نسبت دهد، این عمل افترا محسوب نمی‌شود.

۴. ناتوانی در اثبات ادعا
جرم افترا تنها زمانی محقق می‌شود که شخص اسناددهنده نتواند درستی ادعای خود را درباره ارتکاب جرم توسط دیگری اثبات کند.

۵. وسایل مورد استفاده برای افترا
افترا می‌تواند از طریق ابزارهای مختلفی صورت گیرد، از جمله:
• نوشتن اوراق: نوشتارهای حاوی اتهام باید به شکل علنی منتشر یا به افراد دیگر ارسال شود.
• انتشار عمومی: این شامل توزیع یا نصب اوراق حاوی اتهام در اماکن عمومی است.
• سخنرانی در جمع: بیان اتهامات در حضور جمعی که بتوان آن را مجمع دانست.
• انتشار در رسانه‌ها: درج اتهامات در روزنامه‌ها یا جراید.

در همه این موارد، فردی که اقدام به افترا می‌کند، باید با آگاهی از نادرستی اتهام خود مرتکب این عمل شده باشد.

تفاوت تهمت، افترا و قذف چیست؟

۱. تهمت و افترا: هر دو به نسبت دادن امر دروغین به دیگری اشاره دارند، اما افترا معمولاً به جرم خاصی اشاره می‌کند، در حالی که تهمت می‌تواند به موضوعات اخلاقی یا اجتماعی دیگر نیز مربوط باشد.

۲. قذف: قذف، یکی از شدیدترین جرایم در حقوق اسلامی است و به معنای نسبت دادن زنا یا لواط به دیگری است. بر اساس قانون مجازات اسلامی، قذف مجازات سنگین‌تری دارد و حکم آن ۸۰ ضربه شلاق است.

تفاوت افترا با نشر اکاذیب چیست؟

تفاوت اصلی افترا با نشر اکاذیب در موضوع اتهام و قصد ارتکاب جرم است. افترا طبق ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی، به معنای نسبت دادن صریح جرم به یک شخص حقیقی یا حقوقی است، بدون آنکه توان اثبات آن وجود داشته باشد. در این جرم، حتماً باید جرمی مشخص به فرد نسبت داده شود و هدف، تخریب اعتبار یا شخصیت او باشد.

در مقابل، نشر اکاذیب طبق ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی، شامل انتشار یا نسبت دادن اخبار دروغ، چه به صورت کلی و چه به فرد خاص، به قصد تشویش اذهان عمومی یا خدشه به حیثیت دیگران است.

در نشر اکاذیب، الزامی به اشاره به جرم خاص نیست و حتی مطالب غیرمجرمانه نیز اگر دروغ و مخل نظم عمومی باشد، مشمول این ماده می‌شود.

از نظر مجازات، افترا به حبس از یک ماه تا یک سال یا جزای نقدی محکوم می‌شود، در حالی که نشر اکاذیب مجازاتی شامل حبس از دو ماه تا دو سال یا شلاق و جزای نقدی دارد. بنابراین، افترا مستقیماً به تخریب حیثیت یک فرد خاص از طریق نسبت دادن جرم مربوط است، اما نشر اکاذیب می‌تواند تأثیرات گسترده‌تری بر جامعه داشته باشد.

بیشتر بخوانید:

جرم حمل و استفاده از شوکر و اسپری فلفل