حکایت حوالۀ خواجه نظام الملک به انطاکیه و بخشنامۀ ممنوعیت دریافت فتوکپی شناسنامه

پایگاه خبری اختبار- احتمالا شما هم در مراجعه به ادارات و سازمان ها با مطالبه حجم عظیمی کپی مدارکِ بعضا بی ارتباط با موضوع یا تکراری مواجه شده اید یا به این فکر کرده اید که با وجود راه اندازی سامانه های الکترونیکی عریض و طویل با تحمیل هزینه هنگفت به جیب مردم، چرا باز هم باید مدارک را به صورت فیزیکی ارائه کنیم؟

اگر با این مساله و سوال مواجه شده اید خوب است بدانید که ایراد شما کاملا صحیح است، مسوولان هم با توجه به همین مسائل برای تصویب قوانین و تنظیم مقررات اقدام کرده اند.

خوب، بد، بوروکراسی

بوروکراسی (Bureaucracy) هرچند ذاتا به عنوان یک معیار پیشرفت در هر جامعه فرض می شود، ولی اقلا واژۀ بروکراسی از گذشته در کشور ما حاوی بار منفی معنایی بوده است و با وجود ارائۀ برابر فارسیِ «دیوان سالاری» برای آن، فرهنگ و ادبیات ایرانی واژۀ «کاغذ بازی» را برگزیده است.

دیوان سالاری یا کاغذبازی اداری

«کاغذ بازی» نام برازنده ای برای نظام بروکراتیک امروز ایران است، حتی با وجود راه اندازی سامانه های الکترونیکی عریض و طویل، تصویب حجم زیادی از قوانین سخت با ضمانت اجراهای کیفری و انضباطی، تنظیم و ابلاغ دستورالعمل ها و بخشنامه ها و آیین نامه های متعدد باز هم نظام دیوانی کشور به شدت در مقابل دل کندن از «کاغذ بازی» مقاومت می کند.

حکایت حوالۀ خواجه نظام الملک از سمرقند به انطاکیه

خواجه رشیدالدین فضل اللّه همدانی در جامع التواریخ حکایتی از خواجه نظام الملک طوسی حکایتی کرده است:

“در اَحدی و سَبعِین و اَربَعمَائه^۱ سلطان ملکشاه^۲ سمرقند^۳ را حصار داد و بگرفت. خانِ سمرقند پیاده پیش اسب او کشیدند، خاک را ببوسید، سلطان جانش ببخشید و او را بسته همچنان به اصفهان آورد و او را اَمارت دارد و باز پس فرستاد و به وقت بازگشتن چون لشکر سلطان از جیحون^۴ بگذشت، نظام الملک^۵ وجه اجرت مَلاحان بر اَنطاکیه^۶ نوشت.

مَلاحان^۷ به درگاهِ سلطان فریاد کردند که ای خداوند عالم، مَعیشت ما قومی درویشان از عبور این آب باشد، اگر از ما جوانی به انطاکیه رود، پیر باز آید. سلطان نظام الملک را گفت: ای پدر این چه سِری است؟ ما را درین دیار چندان قدرت دسترسی نیست که برات این درویشان به انطاکیه می باید کرد؟ نظام الملک گفت: ای پادشاه، ایشان را به انطاکیه رفتن احتیاج نیست، هم اینجا حواشی^۸ ما برات به زر نقد باز خرند.

مُرادِ برات بر آنجا، تعظیم و وسعت مُلک و فُسحَت^۹ ولایات پادشاه عالم بود، تا جهانیان بدانند که بَسطَت^۱۰ مُلک و اِنفاذ حکم پادشاه از کجا تا به کجاست. …”

این داستان مربوط به حدود ۹۵۰ سال قبل است، خواجه نظام الملک که از بنیان گذاران نظام دیوانی در ایران است، با صدور براتی در سمرقند به انطاکیه که حتی با وسایل امروزی هم فاصله قابل توجهی دارند، گسترۀ نفوذ حُکم حکومت را به رخ می کشد و در مقابل سوال پادشاه توضیح می دهد که با این کار می خواسته نمایش بدهد که سرزمین تحت حکومت پادشاه چقدر وسیع است و دیگر اینکه تا کجا حکم و نوشتۀ پادشاه نفوذ و اعتبار دارد.

اقدامات و تصمیمات دولت

در موضوع کاغذ بازیِ اداری، دولت با توجه به وجود زیرساخت های الکترونیکی کافی، در چند مرحله بخشنامه هایی برای رفع حداقلی مطالبه کپی مدارک از مردم صادر کرده است.

سازمان اداری و استخدامی کشور اقلا طی دو بخشنامه به شماره های ۳۰۹۶۲۸-۱۳۹۹/۶/۱۷ و ۱۵۹۵۳۴۴-۱۳۹۶/۱۰/۵ و بخشنامه تاکیدی بر آن دو به شماره ۳۹۴۶۹۵-۱۳۹۹/۱۲/۹، موکدا اخذ کپی شناسنامه و کارت ملی از مردم توسط دستگاه های اجرایی را ممنوع اعلام کرده است.

 طبق بند ۴ بخشنامه شماره ۳۰۹۶۲۸-۱۳۹۹/۶/۱۷ کلیه مدیران و کارکنان دستگاه های موضوع ماده ۵ قانون خدمات کشوری موظف به اجرای دقیق این موارد شده اند.

در این بخشنامه ها تاکید شده است که دستگاه های اجرایی باید اکیدا از دریافت کپی شناسنامه و کارت ملی از مراجعه کنندگان خودداری کنند و حتی در صورت قطع ارتباط یا هر اشکالی که مانع از استعلام اطلاعات برخط می باشد یا الزاماتی که موجب می شود نیاز به کپی مدارک داشته باشند، باید راسا و بدون تحمیل به مراجعه کننده از مدارک مورد نظرشان کپی تهیه کنند.

مقاومت نظام اداری

این مقرره که یک تکلیف حداقلی برای دستگاه های اجرایی ایجاد می کند هم عملا در اجرا مورد توجه جدی قرار نگرفته است به حدی که سازمان اداری و استخدامی ناچار به صدور بخشنامه تاکیدی ۳۹۴۶۹۵-۱۳۹۹/۱۲/۹ شده است.

این در حالی است که در سال های اخیر، در قالب قوانین مختلف، تکالیف متعددی برای الکترونیکی شدن فرآیند های اداری مقرر شده است که طبیعتا به طریق اولی معطل مانده اند.

سامانه ها مُسخَّر کاغذبازی

نظام اداری کشور به حدی وابسته به شیوه زنگاربسته کاغذبازی است، که حتی سامانه های الکترونیکی را هم تبدیل به باری مضاعف برای مراجعه کنندگان و مرحله ای اضافه بر همان کاغذبازی های سابق می کند.

ابتکار برای تشدید کاغذبازی

تسلط این رویکرد در نظام اداری کشور به حدی است که نه تنها تمایلی برای کاستن از تشریفات و کاغذبازی های زائد دیده نمی شود، بلکه گاهی دیده می شود که دستگاه ها به ابتکار خود اقداماتی برای تشدید کاغذبازی و تحمیل های فراقانونی به مردم هم صورت می دهند.

از تحمیل خرید اوراق و پوشه و گیره و …، تا مطالبه مدارک زائد و بی ربط یا کپی و عکس در تعداد زیاد مواردی است که تقریبا در هر سازمان اجرایی می توان دید.

یک نمونۀ جالب: فتوکپی هم کافی نیست

در رابطه با بخشنامه های متعدد درباره منع مطالبه فتوکپی از مراجعه کنندگان، در مراجعه ای که به دفتر توسعه کتاب و کتابخوانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی شهرستان تهران داشتم، با موضوع جالبی مواجه شدم.

در این اداره حتی به کپی شناسنامه و کارت ملی هم اکتفا نمی شود و بر اساس چیزی که رسما در وبسایت این اداره نوشته شده است، مراجعه کنندگان باید علاوه بر یک سری فتوکپی از شناسنامه و کارت ملی شان، یک سری دیگر هم از این فتوکپی ها را در دفتر اسناد رسمی برابر اصل کنند و تحویل بدهند!

ناهماهنگی توسعه سخت افزار با بخش های نرم افزاری نظام اداری

این اقدامات و موارد متعدد مشابه آن نشان از ناهمانگی توسعه سخت افزاری با جنبه های نرم افزاری نظام اداری کشور دارد.

یک مدیر یا کارمند تا زمانی که از لحاظ ذهنی نمی تواند به داده های مطمئن الکترونیکی که به طور مستقیم از سامانه ثبت احوال برایش ارسال می شود اعتماد کند و فقط به شکل مادی و کاغذی اسناد و مهر و امضا اعتماد دارد، نمی تواند عامل و مجری تحول نظام اداری باشد.

از سمرقند به انطاکیه؛ از این سو به آن سوی تهران

خواجه نظام الملک ۹۵۰ سال قبل به نفوذ حکمش از سمرقند تا انطاکیه مباهات می کرد و ما با نخواندن خط و دستور سازمان اداری و استخدامی کشور از این خیابان تا آن خیابان شهر تهران درگیر هستیم.

زیرنویس:

۱. سال ۴۷۱ قمری برابر با ۴۵۷ خورشیدی و ۱۰۷۸ میلادی

۲. ملکشاه اول پادشاه سلجوقی، فرزند آلب ارسلان و برادرزادۀ طغرل بود. او به مدت ۲۰ سال از ۴۵۱ تا ۴۷۱ خورشیدی (۱۰۷۲ تا ۱۰۹۲ میلادی) حکومت کرد.

۳. واقع در شرق کشور ازبکستان کنونی

۴. رودخانۀ جیحون یا آمودریا، مرز جنوبی کشور ازبکستان با ترکمنستان است.

۵. ابوعلی حسن بن علی بن اسحاق طوسی مشهور به خواجه نظام‌الملک طوسی متولد ۳۹۷ خورشیدی در طوس در سال ۴۷۱ خورشیدی در بروجرد به قتل رسید، او به مدت ۲۹ سال وزیر آلپ ارسلان و ملکشاه یکم دو تن از شاهان بزرگ سلجوقی و منشاء خدمات علمی و فرهنگی بود.

۶. انطاکیه شهری در جنوب ترکیۀ کنونی و حاشیه دریای مدیترانه است.

۷. دریانوردان

۸. خدمتگزاران، نوکران

۹ و ۱۰. وسعت و گستردگی