رای هیات عمومی دیوان عدالت اداری در خصوص شرکت نیروهای آموزشی ایثارگر در دوره مهارت آموزی یک ‌ساله جهت استخدام در آموزش و پرورش

تاریخ دادنامه : ۲۸/۱۰/۱۴۰۰    شماره دادنامه: ۲۸۲۶   شماره پرونده : ۰۰۰۲۲۹۹

مرجع رسیدگی: هیات عمومی دیوان عدالت اداری

شاکی: آقای شاهپور صوفی

موضوع شکایت و خواسته: ابطال بند ۱۰ بخشنامه شماره ۲۰/۷۱۰ ـ ۱۲/۵/۱۴۰۰ وزارت آموزش و پرورش

گردش کار: شاکی به موجب دادخواست و لایحه تکمیلی ابطال بند ۱۰ بخشنامه شماره ۲۰/۷۱۰ ـ ۱۲/۵/۱۴۰۰ وزارت آموزش و پرورش را خواستار شده و در جهت تبیین خواسته اعلام کرده است که:

” به استحضار می‌رساند تبصره ماده ۷ قانون تعیین تکلیف استخدامی معلمین حق‌التدریسی و آموزشیاران نهضت سوادآموزی در وزارت آموزش و پرورش مصوب ۱۵/۷/۱۳۸۸ مقرر داشته که: (خانواده‌های معظم شهدا و ایثارگران و همسران جانبازان، تابع قانون خاص خود هستند.) و نیز تبصره ۲ از بند (و) ماده ۴۴ قانون برنامه پنجم توسعه (اصلاحی ۱۸/۱۱/۱۳۹۰) مختصراً اذعان داشته که: (کلیه دستگاهها موظفند که رزمندگان، جانبازان، آزادگان و همسران و فرزندان آنان را، بدون الزام به رعایت شرط سنی، تحصیلی، معدل و آزمون و با احراز شرایط عمومی گزینش، با هماهنگی بنیاد شهید و امور ایثارگران از همان ابتدا، به صورت رسمی قطعی استخدام نمایند.)

همچنین به استناد بند (ح) ماده ۸۷ قانون برنامه ششم توسعه مصوب ۱۴/۱۲/۱۳۹۵: (ایثارگران و فرزندان شهدا، مشمول قوانین، مقررات و ضوابط استخدامی خاص خود بوده و کلیه دستگاههای مشمول ماده ۲ قانون جامع خدمات‌رسانی به ایثارگران، مکلف به انجام آن هستند.)

مضافاً اینکه در بند (د) از تبصره ۲۰ قانون بودجه سال ۱۴۰۰ کل کشور مصوب ۲۶/۱۲/۱۳۹۹ مجلس شورای اسلامی که در تاریخ ۲۷/۱۲/۱۳۹۹ به تایید شورای نگهبان رسید، عبارت (عناوین مختلف) درج شده است که این عبارت بیانگر وسیع بودن دامنه شمول آن می‌باشد و نشان می‌دهد که شامل معلمان حق‌التدریس نیز می‌شود، همچنین در بند (د) از تبصره ۲۰ قانون موصوف عبارت (با رعایت تبصره ۲ از بند (و) ماده ۴۴ قانون پنجم توسعه) درج شده است. وزارت آموزش و پرورش (به زعم خود) در راستای اجرای بند (د) تبصره ۲۰ قانون بودجه کل کشور سال ۱۴۰۰ در تاریخ ۱۲/۵/۱۴۰۰ یک فقره بخشنامه به شماره ۲۰/۷۱۰ به ادارات کل آموزش و پرورش استانهای کشور ابلاغ نمود که در بند ۱۰ از بخشنامه مذکور آن وزارتخانه اقدام به تضییع حقوق معلمان حق‌التدریس و آموزشیاران نهضت سوادآموزی (عضو خانواده شهدا و ایثارگران) شده است. از آنجایی که سالهاست معلمان حق‌التدریس و آموزشیاران نهضت سوادآموزی، در نقاط محروم کشور به امید تبدیل وضعیت در حال خدمت هستند در سال ۱۳۹۷ قانونی تحت عنوان (قانون الحاق یک ماده به قانون تعیین تلکیف استخدامی معلمین حق‌التدریسی و آموزشیاران نهضت سوادآموزی در وزارت آموزش و پرورش) تصویب شد که آن وزارتخانه را ملزم کرد که این معلمان حق‌التدریس قبل از سال ۱۳۹۲ را پس از طی یک دوره یک‌ساله دانشگاه فرهنگیان و قبولی در آزمون تا پایان برنامه ششم توسعه، به صورت (پیمانی) استخدام نماید و در تبصره ماده ۷ همان قانون تعیین تکلیف استخدامی معلمین حق‌التدریسی و آموزشیاران نهضت سوادآموزی مصوب ۱۵/۷/۱۳۸۸ نیز عنوان شده بود که (خانواده‌های معظم شهدا و ایثارگران و همسران جانبازان تابع قانون خاص خود می‌باشند.)

به علت تاخیر و تعلل آن وزارتخانه در اجرای دوره یک ساله دانشگاه فرهنگیان معلمان حق‌التدریس که سالها سابقه تدریس دارند هنوز دوره یک ساله کلیه معلمان موصوف به صورت کامل به اتمام نرسیده است و قرار است که تا پایان سال ۱۴۰۰ به پایان برسد. اینک بنده معتقدم که در بند ۱۰ از بخشنامه شماره ۲۰/۷۱۰ ـ ۱۲/۵/۱۴۰۰ وزارت آموزش و پرورش حقوق آن دسته از معلمان حق‌التدریس که از اعضای خانواده معظم شهدا و ایثارگر و دارای سالها سابقه تدریس هستند، تضییع شده است لذا بنا به دلایل زیر تقاضای ابطال آن را دارم تا بدین وسیله آن دسته معلمان حق‌التدریس و آموزشیاران نهضت سوادآموزی که از اعضای خانواده معظم شهدا و ایثارگران هستند، به حقوق قانونی خود برسند و به تبعیت از قوانین موجود این معلمان نیز مانند دیگر شاغلین سایر وزارتخانه‌ها از تاریخ ۱/۱/۱۴۰۰ به وضعیت (رسمی قطعی) تبدیل وضعیت شوند:

۱ـ به استناد تبصره ماده ۷ قانون تعیین تکلیف استخدامی معلمین حق‌التدریسی و آموزشیاران نهضت سوادآموزی مصوب ۱۵/۷/۱۳۸۸ و نیز تبصره ۲ بند (و) ماده ۴۴ قانون برنامه پنجم توسعه و همچنین بند (ح) ماده ۸۷ قانون برنامه ششم توسعه و نیز بند (د) تبصره ۲۰ قانون بودجه ۱۴۰۰ مصوب ۲۶/۱۲/۱۳۹۹ مجلس شورای اسلامی که در تاریخ ۲۷/۱۲/۱۳۹۹ به تایید شورای نگهبان رسیده است واضح و مشخص است که خانواده‌های شهدا و ایثارگران تابع قوانین خاص خود هستندو قانونگذار دستگاه‌های مشمول را موظف کرده که (بدون الزام به رعایت شرط آزمون، نسبت به استخدام آنها به صورت رسمی قطعی اقدام نمایند) ولی متاسفانه وزارت آموزش و پرورش در بند ۱۰ از بخشنامه صدرالاشاره از اجرای آن مصوبات شورای نگهبان، مجمع تشخیص مصلحت نظام و مجلس شورای اسلامی، استنکاف کرده و با استناد به تبصره ۴ ماده واحده مصوبه شماره ۸۳۳ شورای عالی انقلاب فرهنگی، برای معلمان حق‌التدریس از خانواده شهدا و ایثارگر شرط (قبولی در آزمون) را تعیین کرده است، این در حالی است که قانونگذار دارندگان سهمیه خانواد شهدا و ایثارگران را مستثنی قرار داده است و از شرط (قبولی در آزمون) معاف کرده است.

 ۲ـ وفق استنادات قانونی پیش‌گفته وزارتخانه مزبور مکلف است که از ابتدای سال ۱۴۰۰ نسبت به استخدام رسمی قطعی معلمان حق‌التدریس دارای سهمیه خانواده شهدا و ایثارگر اقدام نماید، ولی آن وزارتخانه با استنکاف از قوانین مذکور تبدیل وضعیت آنها را به بعد از اتمام دوره مهارت آموزی و به بعد از قبولی در آزمون، یعنی به انتهای سال ۱۴۰۰ موکول کرده است که این اقدام وزارتخانه مذکور در تضاد با نصوص قانونی پیش گفته است و بدین طریق موجبات تضییع حقوق معلمان حق‌التدریس (دارای سهمیه خانواده شهدا و ایثارگران) را فراهم آورده است، معلمانی که سالیان سال در نقاط دور افتاده و محروم و بعضاً مناطق صعب العبور تدریس کرده‌اند.

 ۳ـ به استناد تبصره ماده ۷ بخشنامه شماره ۱۳۷۵۸ ـ ۱۹/۳/۱۴۰۰ سازمان اداری و استخدامی کشور و سازمان برنامه بودجه کشور کلیه دستگاههای اجرایی (در صورت وجود ابهام در خصوص انطباق افراد از نظر ایثارگری با مصادیق عنوان شده در ماده ۲۱ قانون جامع خدمات‌رسانی به ایثارگران، احراز شرایط توسط بنیاد شهید و امور ایثارگران و سازمان رزمندگان وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح (حسب مورد) صورت خواهد گرفت.) لذا چنانچه وزارت آموزش و پرورش در تبدیل وضعیت معلمان حق‌التدریس عضو خانواده شهدا، ایثارگر، شک و تردید داشت شایسته بود که از بنیاد شهید و سازمان رزمندگان وزارت دفاع پشتیبانی نیروهای مسلح (حسب مورد) استعلام می‌نمود ولی آن  وزارتخانه در بند ۱۰ بخشنامه شماره ۲۰/۷۱۰ خود بدون اخذ استعلام جهت رفع شبهه موجبات تضییع حقوق معلمان حق‌التدریس (عضو خانواده شهدا و جانبازان و ایثارگران) را فراهم آورده است. اینک چون این اقدام آن وزارتخانه در تضاد با مواد قانونی صدرالاشاره است حال بنا به مراتب فوق در جهت استیفای حقوق آن دسته از معلمان موصوف و در راستای اجرای مصوبات شورای نگهبان، مجمع تشخیص مصلحت نظام و مجلس شورای اسلامی تقاضای ابطال بند ۱۰ از آن بخشنامه وزارت آموزش و پرورش را (از تاریخ تصویب) دارم. “

متن مقرره مورد شکایت به شرح زیر است:

” بخشنامه شماره ۲۰/۷۱۰ ـ ۱۲/۵/۱۴۰۰ وزارت آموزش و پرورش

اداره کل آموزش و پرورش استان…

سازمان/ معاونت/ مرکز/ اداره کل/ دفتر….

دانشگاه شهید رجایی/دانشگاه فرهنگیان/کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان

با سلام واحترام

پیرو بخشنامه شماره ۴۴/۷۱۰ ـ ۱۶/۱۰/۱۳۹۹ و در راستای اجرای تکلیف بند (د) تبصره ۲۰ قانون بودجه سال ۱۴۰۰ کل کشور و به منظور استخدام و نیز تبدیل وضعیت استخدامی ایثارگران موضوع قانون فوق، تصویر بخشنامه شماره ۱۳۷۵۸ ـ ۱۹/۳/۱۴۰۰ سازمان اداری و استخدامی کشور ارسال و اعلام می‌دارد: مشمولین قانون تفسیر بند (و) ماده ۴۴ قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه کشور مصوب ۲۷/۷/۱۳۹۹ سابقاً بر اساس بخشنامه شماره ۴۴/۷۱۰ ـ ۱۶/۱۰/۱۳۹۹ حسب مورد تبدیل وضعیت یا استخدام (رسمی ـ قطعی) شده‌اند. با توجه به صراحت قانون مذکور اعتبار مورد نیاز این حکم از محل ردیف ۸۸ ـ ۵۵۰۰۰۰ به مبلغ پنج هزار میلیارد ریال در اختیار دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط قرار می‌گیرد، ضروری است مدیرکل آموزش و پرورش استان ریز فهرست کامل مشمولین اجرای این قانون را به همراه برآورد هزینه هر یک جهت اعلام به سازمان برنامه و بودجه کشور به منظور تعیین سهم وزارت متبوع از مبلغ مذکور و دریافت تخصیص از ردیف بودجه مصرحه به دفتر برنامه، بودجه و مدیریت منابع اعلام نمایند. در ضمن موارد ذیل جهت اجرا ابلاغ می‌شود:

……

۱ـ حسب تبصره ۲ ماده ۲ بخشنامه صدرالاشاره سازمان اداری و استخدامی کشور، پیرامون رعایت مقررات خاص این وزارت در خصوص نیروهای آموزشی مشمول قانون، علاوه بر لزوم رعایت نیاز بوم (استان، شهرستان، منطقه، ناحیه) برای استخدام مشمولان در مشاغل آموزشی و تربیتی، شرکت در دوره مهارت آموزی یک ساله (صرفاً برای نیروهای آموزشی) الزامی است و می‌بایست از افراد تعهد خدمت (برای کل مدت خدمت دولتی) موضوع تبصره ۴ ماده واحده مصوبه شماره ۸۳۳ـ ۲۷/۸/۱۳۹۹ شورای عالی انقلاب فرهنگی اخذ گردد. ـ معاون برنامه‌ریزی و توسعه منابع “

در پاسخ به شکایت مذکور، مدیرکل دفتر حقوقی، املاک و حمایت قضایی وزارت آموزش و پرورش به موجب لایحه شماره ۱۶۲۰۸۸/۸۱۰ ـ ۲۰/۹/۱۴۰۰ توضیح داده است که:

” در راستای اجرای تکلیف مندرج در اصول ۶۰ و ۱۳۸ قانون اساسی که صدور بخشنامه‌های اداری در زمره مسئولیت‌های هر یک از وزرا قرار گرفته، مقام عالی وزارت آموزش و پرورش در حدود وظایف خویش و با اختیارات تجویزی، بخشنامه شماره ۲۰/۷۱۰ ـ ۱۲/۵/۱۴۰۰ (پیرامون استخدام مشمولین ایثارگر) را صادر نموده است. بنابراین اقدام مزبور با پشتوانه تقنینی و عدم تبعیض بین اشخاص با شرایط یکسان و توجه به مقررات مندرج در بندهای بعدی صورت گرفته است. در بند ۱۰ بخشنامه موضوع ابطال که  در راستای اجرای دستورالعمل نحوه اجرای بند (د) تبصره ۲۰ قانون بودجه سال ۱۴۰۰ موضوع بخشنامه مشترک شماره ۱۳۷۵۸ ـ ۱۹/۳/۱۴۰۰ سازمان اداری و استخدامی و سازمان برنامه و بودجه کشور صادر شده است. صرفاً نیروهای آموزشی که مشمول طرح طبقه‌بندی مشاغل معلمان هستند می‌بایست دوره مهارت‌آموزی بدو استخدام را طی نمایند و این موضوع به نیروهای اداری تسری نخواهد داشت. (دلیل این موضوع متعاقباً تبیین می‌گردد). مستند به تبصره ۲ ماده واحده نحوه جذب منابع انسانی در مشاغل آموزشی و تربیتی وزارت آموزش و پرورش مصوب جلسه ۸۳۳ ـ ۲۷/۸/۱۳۹۹ شورای عالی انقلاب فرهنگی که در حکم قانون است، افرادی که به استناد یکی از قوانین و مقررات موضوع با واحدهای دولتی آموزشی و تربیتی آموزش و پرورش همکاری کرده‌اند ملزم به گذراندن دوره مهارت آموزی یکساله خواهند بود.

  به موجب ماده ۴۴ قانون مدیریت خدمات کشوری و سایر مواد مربوطه استخدام و به کارگیری نیروی انسانی در دستگاه‌های اجرایی کشور به صورت پیمانی یا رسمی مستلزم تحقق کلیه موارد ذیل می‌باشد:

 الف) کسب مجوزهای استخدامی از سازمان امور اداری و استخدامی کشور

ب) برگزاری آزمون به صورت فراگیر به نحوی که فرصت‌های برابر شغلی برای آحاد جامعه رعایت شود.

ج) تایید گزینش (عمومی)

بنابراین اعطای مجوز جهت استخدام یا تبدیل وضعیت مشمولین ایثارگر، نافی اجرای مقدمات قانونی آن اعم تاییدیه گزینش و شرکت در دوره آموزشی نخواهد بود. با نگاهی به بند (د) تبصره ۲۰ قانون بودجه سال ۱۴۰۰ به هیچ وجه معافیت از طی دوره کارآموزی مورد تقنین قرار نگرفته است برابر نص مزبور «در راستای اجرای بند (ذ) ماده ۸۷ قانون برنامه ششم توسعه، دستگاه‌های مشمول ماده ۲ قانون جامع خدمات‌رسانی به ایثارگران مکلفند نسبت به استخدام و نیز تبدیل وضعیت استخدامی کلیه مشمولان ماده ۲۱ قانون جامع خدمات‌رسانی به ایثارگران که با عناوین مختلف در دستگاه‌های موضوع قانون مذکور شاغل هستند. در تبصره ۲ قانون اصلاح بند (و) ماده ۴۴ قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران مصوب ۱۸/۱۱/۱۳۹۰ صرفاً فرزندان شاهد و جانباز و آزاده صرفاً از شرط جنسیت، سن، تحصیلی، معدل و آزمون معاف می‌باشند. بدیهی است شروط مزبور حصری بوده و سایر معافیتها از جمله طی نمودن دوره مهارت آموزی مورد تصریح قرار نگرفته است. بنابراین قانونگذار درصدد بیان معافیت از شرایط مصرح بوده و این موضوع نافی رعایت شرایط غیرمصرح از قبیل برگزاری دوره مهارت آموزی نمی‌باشد. قاعده «اثبات شیء نفی ماعدا نمی‌کند» موید این موضوع است.

در ماده ۲۱ قانون جامع خدمات‌رسانی به ایثارگران که به موجب بند (ذ) ماده ۸۷ قانون برنامه ششم توسعه اصلاح گردیده به صراحت استخدام خانواده‌های ایثارگر را منوط به رعایت ضوابط، مجوزات مربوطه و جایگزینی در قبال نیروهای خروجی نموده است، بنابراین تبدیل وضعیت این نیروها منافاتی با رعایت قوانین و مقررات جاری از جمله رعایت طرح طبقه‌بندی مشاغل معلمان و انجام دوره مهارت آموزی نخواهد داشت. در بند ۱۰ بخشنامه شماره ۲۰/۷۱۰ رعایت بومی گزینی نیز مورد تصریح قرار گرفته شده که این موضوع به صراحت در قانون اصلاح ماده ۴۴ قانون مدیریت خدمات کشوری مورد تصریح قرار گرفته و لذا نیازی به تبیین موضوع احساس نمی‌گردد. برابر ماده واحده قانون اصلاح ماده ۴۴ قانون مدیریت خدمات کشوری مصوب ۶/۱۶/۱۳۹۹ که از تاریخ تصویب لازم‌الاجرا است. همچنین برابر تبصره ۴ ماده واحده نحوه جذب منابع انسانی در مشاغل آموزشی و تربیتی وزارت آموزش و پرورش که د رجلسه ۸۳۳ ـ ۲۷/۸/۱۳۹۹ شورای عالی انقلاب فرهنگی و بر اساس پیشنهاد وزارت آموزش و پرورش به تصویب رسیده و در حکم قانون است. “

هیات عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ ۲۸/۱۰/۱۴۰۰ به ریاست معاون قضایی دیوان عدالت اداری در امور هیات عمومی و با حضور معاونین دیوان عدالت اداری و رؤسا و مستشاران و دادرسان شعب دیوان تشکیل شد و پس از بحث و بررسی با اکثریت آراء به شرح زیر به صدور رای مبادرت کرده است.

رای هیات عمومی

اولا:ً براساس بند (د) تبصره ۲۰ قانون بودجه سال ۱۴۰۰ کل کشور مصوب ۲۶/۱۲/۱۳۹۹ مقرر شده است که:

«در راستای اجرای بند (ذ) ماده ۸۷ قانون برنامه پنجساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران ، دستگاههای مشمول ماده ۲ قانون جامع خدمات‌رسانی به ایثارگران مکلّفند نسبت به استخدام و نیز تبدیل وضعیت استخدامی کلّیه مشمولان ماده ۲۱ قانون جامع خدمات‌رسانی به ایثارگران که با عناوین مختلف در دستگاه‌های مـوضوع قانون مذکور شـاغل هستند و رابطه شغلی آنها به صورت پیمانی، قرارداد انجام کار معین یا شرکتی می‌باشد و یا از محل اعتبارات جاری و تبصره ماده ۳۲ و ماده ۱۷ قانون مدیریت خدمات کشوری و اعتبارات طرحهای عمرانی و یا سایر عناوین از جمله حاکمیتی و تصدی گری موضوع بندهای (الف) و (ب) ماده ۴۵ قانون مدیریت خدمات کشوری خدمت نموده و یا می‌نمایند با طی مراحل گزینش با رعایت تبصره ۲ بند (و) ماده ۴۴ قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران مصوب ۱۵/۱۰/۱۳۸۹ به صورت استخدام رسمی اقدام نمایند. اعتبار مورد نیاز این حکم از محل ردیف ۸۸ ـ ۵۵۰۰۰۰ به مبلغ پنج هزار میلیارد (۰۰۰/۰۰۰/۰۰۰/۰۰۰/۵) ریال در اختیار دستگاههای اجرایی ذیربط قرار می‌گیرد.»

ثانیاً: براساس تبصره ۲ بند (و) ماده ۴۴ قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران اصلاحی مصوب ۱۸/۱۱/۱۳۹۰ نیز:

«رزمندگان با حداقل شش ماه حضور داوطلبانه در جبهه، جانبازان، آزادگان و همسران شهدا، جانبازان و آزادگان فرزندان شاهد و جانباز و آزاده از شرط جنسیت برای استفاده از سهمیه استخدامی معاف و دستگاههای مشمول این قانون موظّفند بدون الزام به رعایت شرط سنی، تحصیلی، معدل و آزمون و با احراز شرایط عمومی گزینش با هماهنگی بنیاد شهید و امور ایثارگران و از ابتدا، آنان را به صورت رسمی قطعی استخدام نمایند.»

 با توجه به احکام مقرر در موازین قانونی فوق، ایثارگران جهت استخدام به صورت رسمی قطعی صرفاً ملزم به احراز شرایط عمومی گزینش بوده و از هرگونه آزمون استخدامی معاف هستند و بر همین اساس، بند ۱۰ بخشنامه شماره   ۲۰/۷۱۰ ـ ۱۲/۵/۱۴۰۰ وزارت آموزش و پرورش که متضمن شرکت نیروهای آموزشی ایثارگر در دوره مهارت آموزی یک ‌ساله جهت استخدام به صورت رسمی قطعی است، خارج از حدود اختیار و مغایر با قوانین فوق‌الاشعار بوده و مستند به بند ۱ ماده ۱۲ و مواد ۱۳ و ۸۸ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال ۱۳۹۲ از تاریخ تصویب ابطال می‌شود.

هیات عمومی دیوان عدالت اداری

معاون قضایی دیوان عدالت اداری ـ مهدی دربین