رای شماره ۲۴۳ مورخ ۱۴۰۰/۲/۲۱ هیات عمومی دیوان عدالت اداری

رای شماره ۲۴۳ مورخ ۱۴۰۰/۲/۲۱ هیات عمومی دیوان عدالت اداری

شماره دادنامه : ۲۴۳               تاریخ دادنامه : ۱۴۰۰/۰۲/۲۱            شماره پرونده: ۹۸۰۴۰۳۶

مرجع رسیدگی: هیات عمومی دیوان عدالت اداری

شاکی: آقای مسیح سرفرازی

موضوع شکایت و خواسته: ابطال مصوبات جلسه ۷۷۰ کمیسیون موارد خاص دانشگاه فردوسی مشهد مورخ ۱۹؍۴؍۱۳۹۸

گردش کار: شاکی به موجب دادخواستی ابطال مصوبات جلسه ۷۷۰ کمیسیون موارد خاص دانشگاه فردوسی مشهد مورخ ۱۹؍۴؍۱۳۹۸ را خواستار شده و در جهت تبیین خواسته اعلام کرده است که:

  ” کمیسیون موارد خاص دانشگاه فردوسی مشهد بر طبق یکی از مصوبات خود در جلسه ۷۷۰-۱۹؍۴؍۱۳۹۸ دانشجویان روزانه را ملزم به پرداخت مبالغی، برخلاف قوانین موجود کرده است. توضیح آن که مستفاد از بندهای (ح)، (ط) و (ی) ماده ۲۰ قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران، تحصیل در دوره های روزانه دانشگاه های دولتی رایگان است و با عنایت به اینکه مطابق حکم ماده ۴ قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب سال ۱۳۸۴ و ماده ۶۰ قانون الحاق موادی به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب سال ۱۳۹۳، دریافت وجه توسط دستگاه های اجرایی نیاز به حکم یا جواز قانونگذار دارد، مصوبه اخیر برخلاف قوانین موجود تصویب شده است. علاوه بر این بر طبق مـاده ۴ قانون مـدنی، اثر قانون نسبت به آتیه است و قانون نسبت به مـاقبل خود اثر ندارد، بنابراین به فرض اینکه دانشگاه فردوسی مشهد حق تصویب چنین مقرره ای را داشته باشد، اثر آن باید نسبت به دانشجویان ورودی مهر ماه سال ۱۳۹۸ به بعد باشد نه دانشجویانی که در سالهای قبل و بر طبق قوانین وقت وارد دانشگاه شده اند. با توجه به آنچه آمد از ریاست دیوان عدالت اداری تقاضا دارم تا نسبت به ابطال مصوبه مذکور کمیسیون موارد خاص دانشگاه فردوسی اقدام نماید. لازم به یادآوری است که هیات عمومی دیوان عدالت اداری به موجب دادنام های شماره ۱۵۳-۱۰؍۲؍۱۳۹۸ و ۱۵۸-۱۰؍۲؍۱۳۹۸ در آراء خود خاطر نشان کرده است که مطابق بنده (ح)، (ط) و (ی) ماده ۲۰ قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران، تحصیل دانشجویان روزانه در دانشگاه های دولتی رایگان می باشد. “

  متن مقرره مورد شکایت به شرح زیر است:

”    ۱- دانشجویان کارشناسی:

۱-۱- با تمدید سنوات دانشجویان روزانه مقطع کارشناسی برای نیمسال نهم منوط به موافقت گروه و دانشکده مربوطه بدون پرداخت شهریه موافقت می گردد. این دانشجویان برای تمدید سنوات نیمسال دهم به بعد موظف به پرداخت شهریه سال ورود به سنوات می باشند.

۱-۲- تمدید سنوات دانشجویان نوبت دوم مقطع کارشناسی برای نیمسال نهم منوط به موافقت گروه و دانشکده مربوطه انجام و شهریه مطابق روال معمول اخذ می گردد این دانشجویان برای تمدید سنوات نیمسال دهم به بعد موظف به پرداخت شهریه سال ورود به سنوات می باشند

    ۲- دانشجویان کارشناسی ارشد:

۲-۱- با تمدید سنوات دانشجویان روزانه مقطع کارشناسی ارشد برای نیمسال پنجم منوط به موافقت گروه و دانشکده مربوطه بدون پرداخت شهریه موافقت می گردد. این دانشجویان برای تمدید سنوات نیمسال ششم به بعد موظف به پرداخت شهریه سال ورود به سنوات می باشد.

۲-۲- تمدید سنوات دانشجویان نوبت دوم مقطع کارشناسی ارشد برای نیمسال پنجم منوط به موافقت گروه و دانشکده مربوطه انجام و شهریه مطابق روال معمول اخذ می گردد. این دانشجویان برای تمدید سنوات نیمسال ششم به بعد موظف به پرداخت شهریه سال ورود به سنوات می باشند.

     ۳- دانشجویان دکتری ورودی ۱۳۹۰:

۳-۱- با تمدید سنوات دانشجویان دکتری روزانه ورودی ۱۳۹۰ و قبل از آن، برای نیمسال های یازدهم و دوازدهم منوط به موافقت گروه و دانشکده مربوطه بدون پرداخت شهریه موافقت می گردد. این دانشجویان برای تمدید سنوات نیمسال سیزدهم به بعد موظف به پرداخت شهریه سال ورودی خود می باشند.

۳-۲- برای دانشجویان دکتری نوبت دوم ورودی ۱۳۹۰ تمدید سنوات نیمسال یازدهم به بعد در صورت موافقت گروه و دانشکده مربوطه انجام و شهریه مطابق روال عادی دریافت می گردد.

    ۴- دانشجویان دکتری ورودی های ۱۳۹۱ و ۱۳۹۲:

۴-۱- با تمدید سنوات دانشجویان دکتری روزانه ورودی های ۱۳۹۱ و ۱۳۹۲، برای نیمسال های یازدهم و دوازدهم منوط به موافقت گروه و دانشکده مربوطه بدون پرداخت شهریه موافقت می گردد. این دانشجویان برای تمدید سنوات نیمسال سیزدهم به بعد موظف به پرداخت شهریه سال ورود به سنوات بر اساس مدل پیوست می باشند.

۴-۲- برای دانشجویان دکتری نوبت دوم ورودی های ۱۳۹۱ و ۱۳۹۲، تمدید سنوات برای نیمسال های یازدهم و دوازدهم منوط به موافقت گروه و دانشکده مربوطه انجام و شهریه مطابق روال عادی دریافت می گردد. این دانشجویان برای تمدید سنوات نیمسال سیزدهم به بعد موظف به پرداخت شهریه سال ورود به سنوات می باشند.

     ۵- دانشجویان دکتری ورودی های ۱۳۹۳ و ۱۳۹۴:

۵-۱- با تمدید سنوات دانشجویان دکتری روزانه ورودی های ۱۳۹۳ و ۱۳۹۴ برای نیمسال های یازدهم و دوازدهم منوط به موافقت گروه و دانشکده مربوطه با پرداخت شهریه سال ورودی خود موافقت می گردد. این دانشجویان برای تمدید سنوات نیمسال سیزدهم به بعد موظف به پرداخت شهریه سال ورود به سنوات براساس مدل پیوست می باشند.

۵-۲- برای دانشجویان دکتری نوبت دوم ورودی های ۱۳۹۳ و ۱۳۹۴ تمدید سنوات برای نیمسال های یازدهم و دوازدهم منوط به موافقت گروه و دانشکده مربوطه انجام و شهریه مطابق روال عادی دریافت می گردد. این دانشجویان برای تمدید سنوات نیمسال سیزدهم به بعد موظف به پرداخت شهریه سال ورود به سنوات می باشند.

     ۶- برای کلیه دانشجویان دکتری ورودی ۱۳۹۵ و پس از آن، براساس دستور نهم مصوبات هیات امناء به تاریخ ۱؍۱۲؍۱۳۹۷، تمدید سنوات نیمسال یازدهم به بعد منوط به موافقت گروه و دانشکده مربوطه انجام و شهریه بر اساس ورود به سنوات دریافت می گردد.

    چگونگی محاسبه شهریه سنوات مازاد بر مجاز دانشجویان دکتری ورودی های ۱۳۹۱-۱۳۹۲-۱۳۹۳-۱۳۹۴:

در این مدل پیشنهاد های دکتری (طرح پژوهشی شماره ۳) به دو نوع (الف) «نظری» و (ب) «آزمایشگاهی- کارگاهی- میدانی» تقسیم می گردند. ملاک تشخیص مبلغ اعتبار پیشنهاد است. پیشنهاد های تا سقف پنج میلیون تومان نوع (الف) «نظری» و بیش از پنج میلیون تومان نوع (ب) «آزمایشگاهی- کارگاهی- میدانی» محسوب می شوند موارد خاص که مبلغ اعتبار پیشنهاد کمتر از پنج میلیون تومان است ولی با تایید استاد راهنما مدیر گروه و معاون آموزشی دانشکده ماهیت پیشنهاد از نوع (ب) «آزمایشگاهی- کارگاهی- میدانی» است، قابل بررسی در کمیسیون موارد خاص دانشگاه خواهد بود.

  در این مدل از پنج شاخص برای محاسبه میزان شهریه به شرح زیر استفاده می شود.

  شاخص۱- آزمون جامع: قبولی در آزمـون جامع در بار اول تا پایان نیمسال چهـارم (برای دانشجویـان دامپزشکی

دستیاری تا پایان نیمسال پنجم)

شاخص۲- نمره زبان: داشتن نمره زبان قابل قبول برای دفاع از رساله

شاخص ۳- معدل دروس: داشتن حداقل معادل ۵؍۱۷ برای علوم انسانی و داشتن حداقل معدل ۱۷ برای غیر علوم انسانی

شاخص۴- پیشنهاد : تصویب پیشنهاد دکتری تا پایان نیمسال پنجم (برای دانشجویان دامپزشکی دستیاری تا پایان نیمسال ششم)

شاخص ۵- دستاوردهای پژوهشی

برای علوم انسانی (الف)- مقالات علمی- پژوهشی حداقل یک مقاله

برای علوم انسانی (ب)- مقالات scopus با JCR حداقل یک مقاله

برای غیر علوم انسانی- مقالات JCR حداقل یک مقاله

محاسبه شهریه سنوات مازاد بر مجاز دانشجویان دکتری روزانه ورودی های سال های ۱۳۹۱-۱۳۹۲-۱۳۹۳-۱۳۹۴ بر اساس جدول زیر انجام می پذیرد.

توضیح: منظور از در صدهای مشخص شده در جدول فوق درصد شهریه ثابت سال ورود به سنوات است.

  در پاسخ به شکایت مذکور، مدیر حقوقی دانشگاه فردوسی مشهد به موجب لایحه شماره ۷۳۹۸۰-۲۰؍۱۲؍۱۳۹۸ توضیح داده است که:

  ” نخست-

• اولاً: مطابق ماده ۱۱ آیین نامه آموزشی دوره دکتری مصوب سال ۱۳۸۹ وماده ۹ ایین نامه آموزشی دوره دکتری مصوب سال ۱۳۹۴ شورای عالی برنامه ریزی آموزشی، طول مدت مجاز تحصیل در دوره دکتری به ترتیب نه نیمسال است که حداکثر تا یک نیمسال تحصیلی دیگر قابل تمدید است. در تبصره ماده ۹ آیین نامه پیش گفته به دانشگاه اجازه داده شده است بر طبق تعرفه مصوب هیات امنا هزینه سنوات مازاد بر سنوات تحصیلی مجاز را دریافت نماید.
• ثانیاً: طبق ماده ۱۵ آیین نامه آموزشی دوره کارشناسی ارشد ناپیوسته مصوب سال ۱۳۸۸ مدت مجاز تحصیل ۴ نمیسال است که با تصمیم شورای تحصیلات تکمیلی می توان یک نیمسال دیگر به آن اضافه نمود.
• ثالثاً: به موجب ماده ۱۵ آیین نامه آموزشی دوره کاردانی و کارشناسی (پیوسته و ناپیوسته) مدت مجاز تحصیل در دوره های کاردانی و کارشناسی ناپیوسته ۲ سال و در دوره کارشناسی پیوسته ۴ سال است که با تصویب شورای آموزشی دانشگاه حداکثر یک نیمسال برای کاردانی و کارشناسی ناپیوسته و دو نیمسال برای کارشناسی پیوسته مدت مجاز تحصیل افزایش می یابد. در تبصره دو همین ماده به دانشگاه اجازه داده بر اساس تعرفه مصوبه هیات امنا از دانشجویان هزینه افزایش سنوات تحصیلی را دریافت کند.

   دوم-

مطابق دستور نهم صورتجلسه اولین نشست هیات امنای دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی استان های خراسان رضوی و شمالی مورخ ۲۰؍۱۱؍۱۳۹۲ منطبق با آیین نامه های پیش گفته توسط هیات امنای دانشگاه برای سنوات مازاد تحصیلی در دوره های مختلف شهریه ای تعیین شده است. طبق مصوبه مزبور دانشگاه فردوسی مجاز است از دانشجویان مقاطع مختلف برای نیمسال های تحصیلی مازاد بر سنوات مجاز، شهریه ورودی های نوبت دوم همان سال تحصیلی یا سال ورود را اخذ نماید. در خصوص دانشجویان سنواتی دوره دکتری، اگرچه دانشگاه مجاز بوده از ایشان برای ادامه تحصیل در نیمسال های ۱۱ و ۱۲ شهریه تعیین شده را اخذ نماید، با این حال با تصمیم کمیسیون بررسی موارد خاص دانشگاه از پرداخت شهریه نیمسال های مزبور معاف شده اند.

   سوم-

همان طور که مستحضر هستید دوره های مختلف تحصیلی در دانشگاه مشمول قوانین و مقررات مربوط هستند که در مانحن فیه به صراحت آیین نامه های مربوط به هر دوره تحصیلی مدت مجازت تحصیل رایگان مشخص شده است.

   چهارم-

در راستای مصوبه هیات امنا و آیین نامه های آموزشی دوره های مختلف و نیز شفاف سازی نحوه ادامه تحصیل دانشجویان سنواتی، کمیسیون موارد خاص دانشگاه در جلسه ۷۷۰-۱۹؍۴؍۱۳۹۸ درباره چگونگی تمدید و پرداخت شهریه دانشجویان سنواتی مصوباتی را تصویب می نماید که مورد اعتراض شاکی قرار گرفته است. چند نکته در این باره به استحضار می رسد.

• اولاً: مصوبه کمیسیون موارد خاص دانشگاه تنها ناظر به دستور نهم صورت جلسه اولین نشست هیات امنای دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی استان های خراسان رضوی و شمالی مورخ ۲۰؍۱۱؍۱۳۹۲ می باشد و کمیسیون مزبور مرجع تعیین شهریه و یا عطف به ماسبق نمودن مصوبه هیات امنا قلمداد نمی شود و حتی در صورتی که توسط هیات عمومی دیوان عدالت اداری ابطال گردد تاثیری به حال شاکی و سایر دانشجویان ذینفع ندارد، زیرا وضع شهریه برای دانشجویان سنواتی به موجب مصوبه لازم الاجرای هیات امنا و نه مصوبه کمیسیون مزبور بوده است که از قضا تقاضای ابطال آن توسط شاکی مغفول مانده است.
• ثانیاً: کلیه مصوبات هیات امنا به راحتی از طریق سایت دانشگاه در دسترس عموم و از جمله دانشجویان می باشد، لذا بر اساس قاعده جهل به قانون رافع تکلیف نیست، اصل بر این است که دانشجویان دانشگاه فردوسی مشهد از کلیه مصوبات مراجع قانونی دانشگاه از جمله هیات امنا پس از تصویب و درج در سایت مطلع باشند.
• ثالثاً: همان طور که در بند پیشین توضیح داده شد، دوره های تحصیلی مشمول قوانین و مقررات هستند و مصوبه هیات امنا در هنگامی اتخاذ شده است که همه دانشجویان مشمول آن، در سنوات مجاز تحصیل قرار داشته اند. از طرفی درباره موضوع تعیین شهریه برای سنوات مازاد تحصیلی، ملاک عطف یا عدم عطف بماسبق شدن مصوبات هیات امناء سال ورود دانشجو به دانشگاه نیست.
• رابعاً: تمدید سنوات تحصیلی مازاد بر سنوات مجاز برای دانشجویان سنواتی از جمله اختیارات گزینشی کمیسیون بررسی موارد خاص دانشگاه می باشد. لذا حق دانشجوی روزانه به تحصیل رایگان صرفاً منصرف به طول مدت مجاز تحصیل در هر دوره می باشد و مازاد بر آن نیز تکلیفی متوجه دانشگاه مبنی بر ارائه خدمات رایگان متصور نیست و مفاد مقررات ذکر شده همگی حاکی از الزام به پرداخت شهریه برای سنوات مازاد بر سنوات تحصیلی مجاز در دوره های آموزشی مختلف است.”

   هیات عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ ۲۱؍۲؍۱۴۰۰ با حضور رئیس و معاونین دیوان عدالت اداری و رؤسا و مستشاران و دادرسان شعب دیوان تشکیل شد و پس از بحث و بررسی با اکثریت آراء به شرح زیر به صدور رای مبادرت کرده است.

رای هیات عمومی

هرچند با توجه به حکم مقرر در ماده ۱ قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور مصوب سال ۱۳۹۵ و ملاک قابل اتّخاذ از مفاد آرای شماره ۳۰۸-۷؍۳؍۱۳۹۸ و شماره ۱۷۴۶-۱۸؍۱۱؍۱۳۹۹ هیات عمومی دیوان عدالت اداری، اخذ شهریه از دانشجویان سنواتی از مصادیق امور مالی مقرر در ماده ۱ قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور بوده و در صلاحیت هیاتهای امنای دانشگاهها و مراکز آموزش عالی کشور قرار دارد و با منع قانونی مواجه نیست، ولی با عنایت به اینکه براساس ماده ۲ آیین‌نامه اجرایی کمیسیون بررسی موارد خاص دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی، کمیسیون موضوع آیین‌نامه مذکور مسائل مربوط به دانشجویان شاغل به تحصیل و در حال اخراج آموزشی و مؤسسه آموزش عالی را به صورت موردی و خاص بررسی می‌کند و دارای اختیار وضع مقررات کلّی و عام‌الشمول نیست، لذا وضع مصوبات جلسه شماره ۷۷۰-۱۹؍۴؍۱۳۹۸ کمیسیون موارد خاص دانشگاه فردوسی مشهد که در رابطه با چگونگی پرداخت و تمدید شهریه دانشجویان سنواتی به صورت کلّی و غیرموردی تعیین تکلیف نموده، خارج از اختیار مرجع مذکور بوده و مستند به بند ۱ ماده ۱۲ و ماده ۸۸ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال ۱۳۹۲ ابطال می‌شود./

محمد مصدق

 رئیس هیات عمومی دیوان عدالت اداری