گفت‌وگو با علی مختاری؛ رتبه ۳ آزمون دکتری حقوق عمومی سال ۱۴۰۳
لطفا خودتان را معرفی کنید و مختصری درباره پیشینه تحصیلی و شغلی‌تان بفرمایید.
علی مختاری هستم متولد ۷ اسفند ۱۳۷۵ در زاهدان. به سبب شغل پدرم که در ارتش خدمت کردند در نقاط مختلفی از ایلام تا زاهدان زندگی کردم، ولی اصالتا اهل خراسان هستم.
سال ۱۳۹۱ متاثر از آثار شهید مطهری و مشرب فلسفی ایشان با این که معدل اول دبیرستان نمونه دولتی بودم و علی رغم مخالفت والدین و معلمان به حوزه علمیه مشهد رفتم و در آنجا به تحصیل پرداختم. در ادامه در مقطع خارج اصول نیز به تحصیل ادامه دادم.
- بورسیه قوه قضائیه
پس از هجرت به قم در سال ۱۳۹۵ بورس مدرسه عالی قضاوت تحت نظارت قوه قضاییه را با چند مرحله آزمون گرفتم ولی در حین تحصیل و کمی پخته شدن، دیدم برای من قاضی شدن همان و خسارت دنیا و آخرت همان! لذا انصراف دادم البته مقطع لیسانس حقوق و فقه تخصصی قضاء بر مبنای کتاب مبانی تکمله منهاج آیت الله خوئی (ره) را همانجا تمام کردم، چون کیفیت آموزش و پژوهش واقعا خوب بود و اساتید غیر فقهی اعضای علمی منتخب دانشگاه تهران، مفید و قم همچون استاد دکتر برهانی و قضات دانشمند همچون حجت الاسلام احمدرضا عابدی و جناب دکتر اعظمی بودند که بسیار از ایشان آموختم و برای ایشان فضل و رحمت بیش از پیش از خدای سبحان خواستارم.
- کنکور ارشد حقوق عمومی
به خاطر پایه نسبتا قوی فقه و اصول و به توصیه برخی اساتید دی ماه ۹۶ به مدت دوماه به قصد ارشد حقوق خصوصی مطالعه کردم؛ ولی در اثنای مطالعه دیدم علاقه و مسأله‌مندی اصیلم در فلسفه حقوق و حقوق عمومی است لذا منابع و برنامه ریزی جدیدی در فرصت دو ماه و نیم مانده به کنکور انجام دادم و به لطف حق برخلاف انتظار و لیاقتم رتبه ۲ حقوق عمومی را در کنکور ۱۳۹۷ به دست آوردم. به رغم سکونت در قم دانشگاه شهید بهشتی را انتخاب کردم و یک سال، دو یا سه روز در هفته، ۶، ۷ ساعت در راه بودم و هر شب وقتی می‌رسیدم قم به خودم غر می زدم که چرا دانشگاه رفتی! قضاوت را انتخاب می کردی، ولی باز شب قبل کلاس ها شوقی می‌جوشید و باز تکرار می شد.
تابستان ۹۸ به اصرار خانواده و به خاطر سربازی که پیش‌نیاز آزمون وکالت بود به مشهد برگشتم و در آن شهر به فعالیت‌های حقوقی و پژوهشی اشتغال داشتم.
از ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲ به سبب از دست دادن تنها فرزندم و با فاصله ای کوتاه، به پایان رسیدن زندگی زناشویی ام در آزمونی سخت قرار گرفتم و علی رغم بذل تلاش های ممکن افسرده شدم، اما به مدد حق که قدرت درونکاوی و صبر به من داد و همدلی بی بدیل خانواده و البته سفرتراپی به مرور بهبود پیدا کردم تا اینکه ۱۴۰۲ در آزمون وکالت کانون وکلای دادگستری مرکز قبول شدم و هم اکنون در تهران مشغول کارآموزی هستم.
انگیزه‌تان از تحصیل در مقطع دکتری چیست؟ چرا به کارشناسی‌ارشد بسنده نکردید؟
باید میان انگیزه و هدف فرق گذاشت. در مورد انگیزه به قول سعدی جان: من می روم؟ او می کشد قلاب را! واقعیت این است که من از سال ۹۱ که به حوزه رفتم با معیار های عقل معاش انتخاب نادرستی کردم، اما فهمیدن جهان و جستجوگری همراه با دغدغه انسان و ایران بخشی اصیل از وجود من است و قرعه ای است که به نام من دیوانه زده اند. من همیشه میخواستم دانشمند شوم و به مردم کمک کنم همینقدر کودکانه و ساده. در چنین نگاهی دیگر مقاطع تحصیلی خیلی معنادار نیست و تا آخر عمر دانش جو هستیم.
منتها اگر به جای انگیزه در سوال شما بگذاریم هدف پاسخ فرق می کند. هدف من کاستن از رنج انسان ایرانی است که به تبع رشته ام ترجمان آن مشارکت در سیاستگذاری و حکمرانی در کشور است که البته اگر از راه مستقیمش نشود، مجبوریم از راه دورتر و البته دیرپا تر برویم که گفتمان سازی و کادرسازی برای مدیران و سازندگان نسل های بعدی کشور است.
پالایش و اندیشیدن میراث تاریخی ایرانی-اسلامی مان و طی مسیر نیل به مدرنیته درون‌زا و هم هنگام توسعه پایدار چندجانبه ابر پروژه ای است که برای ایران ضروری می دانم. در ذیل آن کشورداری- حکمرانی خوب و تضمین کرامت و حقوق شهروندی دو ابر مساله مربوط به رشته حقوق عمومی هستند. کرامت شهروندی هم به معنای توانمندی درونی مردم است برای پذیرفتن مسئولیتی که شرط تحقق و ماندگاری حق و آزادی است و هم به معنای آزادی از قید های بیرونی تحمیل شونده توسط وجوه نامشروع قدرت (اشکال مختلف استبداد) به منظور تعیین خردمندانه سرنوشت و به دست گرفتن اقتدار توسط مردم است. من دوست دارم به قدر وسع اندکم در امتداد تلاش های امیرکبیر ها و فروغی ها و نایینی ها و آخوند خراسانی ها حرکت کنم و خشتی بر بنای شکوهمند ایران آزاد و آباد بگذارم یا خشتی را مرمت کنم.
از چه زمان و در چه شرایطی مطالعه را شروع کردید؟
اگر برگه ثبت نام من را ببنید متوجه می شوید که من در دقایق آخر ثبت نام کردم، چرا که در آبان و آذر و دی اگرچه نیم نگاهی به دکتری داخل کشور داشتم اما بیشتر ذهنم مشغول تحصیل در خارج بود و در یک موقعیت نسبتا خوب در انگلستان نیز دعوت به مصاحبه شده بودم. به هر حال در برزخ عجیبی بودم و انرژی ام دوپاره شده بود. اما نهایتا در اواخر دی ماه یعنی حدود ۷ هفته مانده به کنکور تصمیم به ماندن گرفتم و مطالعه جدی را شروع کردم.
اجمالا دلایلم برای ماندن در ایران که شاید برای دیگران نیز تامل برانگیز باشد این بود:
اول: دین بزرگی به مردم و مادرمان ایران دارم زیرا به هزینه ای که از جان داده اند درس خواندن من ممکن شده است و هنوز تاب صبوری این شرایط در من هست زیرا که اگرچه بد اما میگذرد و باید تایم فریم مساوی یا بزرگتر از یک دهه را در نظر گرفت.
دوم: موقعیت های ممکن با فاند در دانشگاه های نسبتا خوب عمدتا ارشد دوم اند که اگر صرف خارج رفتن ارزش ذاتی نداشته باشد و رویکرد فرار نداشته باشم آنچنان مرا نمی انگیزاند.
سوم و مهم: کار و رابطه انسانی خوب دو عنصر اصلی شکوفایی و خوشبختی در زندگی اند؛ برآیند میزان احتمال موفقیت و بازدهی موفقیت در هر دو در مقایسه ایران و خارج از ایران، دست کم برای دسته هایی از افراد( با توجه به سن، تحصیلات، میانگین دارایی سالانه) و مشاغل(غیر بین المللی)، به نفع ایران سنگینی می کند.
واضح تر بگویم اگر قرار است روزی ۱۰ ساعت تلاش کنم و هدفم رضایت از زندگی و به اندازه کافی خوب بودن زندگی باشد حتی اگر در ایران ۳ تا ۷ سال بیشتر طول بکشد که به رفاه و امنیت (سطح اول و دوم هرم مزلو) برسم و از برخی جهات موانع بیشتری داشته باشم اما در عوض از یک طرف برخی جهات مثل تاب آوری روانی، حس تعلق به جامعه و زمین، شبکه های ارتباط انسانی احتمال موفقیتم را بالاتر میبرد و به نوعی با موانع با یک تلورانس سیال تهاتر میکند. از طرف دیگر عواملی باعث میشود سطوح دیگر هرم مزلو تا خودشکوفایی را با سرعت و احتمال موفقیت بیشتری طی کنم که میتواند هزینه فرصت آن چندسال از عمرم که به هدر رفته است را تا حدی پوشش دهد.
عواملی از قبیل: به اشتراک گذاشتن خوشبختی با عزیزان و سینرژی حاصل از آن، ترجیح یار، همسر و تشکیل خانواده با فرهنگ اصیل ایرانی، کار برای ایرانی ها و با زبان فارسی و دیگر عناصر فرهنگی غیرقابل جایگزین، انباشته شدن حاصل کار در وطنی که ریشه در آن داریم و زیستگاه اجداد و فرزندانمان خواهد بود، زندگی معنادارتر، کمک به بهبود و اصلاح امور کشور.
چهارم: در این عصر اطلاعات اگر همتی باشد به ۶۰ تا ۷۰ درصد دانش پسیو تخصصی موجود در آکادمی های خارجی نیز میتوان دست یافت و با تقویت زبان و ارتباطات بخشی از خودآگاهی گفتمانی آنها را نیز درک کرد البته اگر مهم ترین هدف غیرقابل جایگزین از مهاجرت را دانش افزایی در نظر بگیریم.
تنها مشکل اساسی که باقی می‌ماند آینده فرزندان احتمالی و نسل بعدی مان است که من فردای ایران را جدا از فردای نسل آینده نمیبینم نباید بگذاریم به هیچ قیمتی فردای ایران تباه باشد اگر دوست داریم که فرزندانمان بهتر زندگی کنند. این فداکاری ای است که اساسا مفهوم وطن را معنادار میکند، به همان دلیل که پیشینیان ماندند و آینده فرزندانشان را که ما باشیم به آینده سرزمین گره زدند ما هم باید چنین کنیم و الا رضایت به ویرانی ایران داده ایم.
البته نمی دانم که اشتباه کردم یا نه و شاید چند سال دیگر نظرم عوض شود اما این تصمیمی نبود که صرفا عقلی و به قول دنیل کانمن نوبلیست اقتصاد از سیستمِ با درنگ تصمیم‌گیری از آن دفاع کنم و مقدار زیادی شهودی بود اما حداقل میدانم پدر و مادرم اگرچه به من می گفتند هرچه به صلاحت است انتخاب کن اما الان که مانده ام راضی ترند و این الهام‌بخش است. البته بی شک در جایگاهی نیستم که خرده ای به کسانی که رفته اند بگیرم و از نظر من آنها گزینه سخت تری را برای نیل به اهداف شریف خودشان انتخاب کرده اند و کارشان ارزشمند تر است و زهی دریغ که بخش بزرگی از این سختی با سیاستگذاری و عقلانیت حکمرانان می‌توانست به بهترین سرمایه های ما تحمیل نشود و کشور نیز سود بیشتری ببرد از حضور و ارزش‌افزایی ایشان.
منابع و شیوه مطالعه‌تان به چه شکل بود؟
منابع به دو دسته تخصصی و عمومی تقسیم می شود.
دسته عمومی که شامل زبان عمومی و استعداد تحصیلی است به سبب فرصت کم و پایه نسبتا قابل اتکایی که داشتم مطالعه نکردم و منابع تخصصی را با روش مطالعه عمیق و مرور سطحی انباشتی تکراری مطالعه کردم که در سوال مربوط به برنامه ریزی توضیح می دهم.
در مورد منابع عمومی بد نیست بگویم نرم افزار فلش‌کارت انکی (مثلا مجموعه ۱۱۰۰ لغت تافل) را برای زبان عمومی در بخش واژگان و بتی آذر در بخش گرامر و برای استعداد تحصیلی در بخش منطق کتاب راهنمای تفکر نقادانه: «پرسیدن سوال های به جا» از استوارت ام .کیلی، ام .نیل براون برگردان کورش کامیاب (نشر مینوی خرد) را پیشنهاد می کنم و به گمانم همین ها کار را در حدی که لازم باشد در می آورند.
در دسته تخصصی می توان منابع را به چهار دسته تقسیم کرد: ۱. درسنامه ۲. قانون ۳. مقالات ۴. تست
۱. درسنامه:
حقوق اساسی:
- اساسی ۱: حقوق اساسی و نهادهای سیاسی از روانشاد مرحوم دکتر محمد قاضی شریعت پناهی
- اساسی۲: حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران جلد دوم از روانشاد مرحوم دکتر محمد هاشمی– مختصر حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران از دکتر حسین مهرپور– نظریات تفسیری شورای نگهبان (کتابچه موجود در سایت شورا)
- اساسی تطبیقی: حقوق اساسی تطبیقی از دکتر بیژن عباسی– حقوق اساسی تطبیقی از دکتر هریسی نژاد
حقوق اداری:
- اداری ۱: حقوق اداری (۱) از دکتر مسلم آقایی طوق و دکتر حسن لطفی
- اداری۲: حقوق اداری از دکتر محمد امامی و کوروش استوار سنگری جلد اول و دوم
- اداری تطبیقی: حقوق اداری تطبیقی از دکتر مهدی هداوند خصوصا جلد دوم
حقوق کار:
- حقوق کار از روانشاد مرحوم دکتر سید عزت اله عراقی
- کار شایسته در ایران از دکتر سعیدرضا ابدی
متون فقه (ابواب جهاد، ولایت، قضاء، شهادات، احیاء موات، انفال و امر به معروف و نهی از منکر)
- باب ولایات: عوائد الایام فاضل نراقی و مبحث ولایت کتاب البیع شیخ انصاری و ولایت‌فقیه امام خمینی(ره) در کتاب البیع یا در مورد اخیر ترجمه آن تحت عنوان شؤون و اختیارات ولی فقیه.
- باب جهاد: کتاب الجهاد شرح لمعه(یا یکی از ترجمه ها و تلخیص های آن مثل النضید، فقه استدلالی و ترجمه دکتر علی شیروانی) و کتاب الجهاد جواهر الکلام شیخ محمدحسن نجفی
- سایر ابواب: شرح لمعه یا تحریر الروضه متن زبان اصلی یا النضید حجت الاسلام قاروبی یا ترجمه شرح لمعه دکتر علی شیروانی یا فقه استدلالی ترجمه تحریر الروضه(تلخیص شرح لمعه)
- متون فقه دکتری حقوق عمومی و حقوق بین الملل از دکتر موسی زاده(در صورت کمبود وقت)
۲. قانون: قوانین ذیل صرفا منتخبی کامل از قوانین منبع است اما به هیچ وجه تمام قوانینی نیست که در حوزه حقوق اساسی و اداری و کار رسما منبع هستند اما همین موارد نیز به گمان من ۹۵ درصد به بالای قوانینی که ممکن است از آنها سوالی طرح شود را پوشش میدهد.
- قوانین و مقررات درس حقوق اساسی:
قانون اساسی همراه با نظریات تفسیری شورای نگهبان (بسیار مهم)
قانون آیین نامه داخلی مجلس با آخرین اصلاحات
آیین نامه داخلی مجمع تشخیص مصلحت نظام
قوانین انتخابات مجلس، ریاست جمهوری و خبرگان رهبری و آیین نامه های اجرایی.
قانون نحوه اجرای اصول ۸۵ و ۱۳۸
سیاست های کلی قانونگذاری
قانون نظارت بر رفتار نمایندگان
قانون رسیدگی به دارایی مقامات ج ا ایران
قانون حمایت از آمران معروف و ..
مقررات نظارت بر حسن اجرای سیاست های کلی نظام.
قانون اداره صدا و سیما
- قوانین و مقررات درس حقوق اداری:
قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری
قانون رسیدگی به تخلفات اداری و آیین نامه اجرایی آن
قانون برگزاری مناقصات و آیین نامه اجرایی
سیاست های کلی اداری
قانون شوراها آخرین اصلاحات
قانون تشکیل سازمان بازرسی کل کشور و آیین نامه اجرایی
قوانین و مقررات راجع به طرح های تفصیلی و جامع شهری
قانون ممنوعیت تصدی بیش از یک شغل دولتی
قانون مسئولیت مدنی مواد مربوط به مسئولیت اداره
آیین نامه نحوه عزل و نصب استانداران و فرمانداران
آیین نامه معاملات دولتی
آیین نامه معاملات شهرداری تهران
قانون گزینش
قانون فهرست نهادهای عمومی غیردولتی یا اخرین اصلاحات.
- قوانین و مقررات درس حقوق کار:
قانون مسئولیت مدنی مواد راجع به مسئولیت کارگر و کارفرما
۳. مقالات: این بخش برای داوطلبانی که به رتبه های زیر ۱۰ فکر می‌کنند اهمیت دارد هرچند تقویت پایه نظری و فلسفه حقوقی هر داوطلب دست کم به طور غیر مستقیم در فهم بهتر مباحث کلاسیک و احضار مطالب سر جلسه آزمون کمک میکند و برای این منظور به خصوص جلد دوم حق و مصلحت توصیه میشود.
- دوجلدی حق و مصلحت از دکتر محمد راسخ.
- مقالات منتخب از اساتید شاخص دانشگاه های بهشتی، علامه، پردیس فارابی، شیراز، تهران، قم، مازندران و …
۴. تست:
- مجموعه آزمون های دکتری حقوق عمومی
منابع مطالعه‌تان را چطور انتخاب کردید؟
عمده این منابع را از دوره کارشناسی می شناختم و برای کنکور ارشد و در دوره کارشناسی‌ارشد بخشی‌شان را مطالعه کردم اما مشورت دوست خوبم هدیه احمدی داوطلب دکتری ۱۴۰۳ و دانشجوی ارشد حقوق عمومی علامه نقایص آن را برطرف و آن را به روز کرد که جا دارد همینجا از لطف بی‌دریغ او تشکر کنم.
بیشتر روی چه منابعی سرمایه‌گذاری کردید؟
در حقوق اساسی بیشتر روی کتاب اصلی دکتر قاضی (حقوق اساسی و نهاد های سیاسی) و متن قانون اساسی به همراه نظریات تفسیری شورا و آیین نامه داخلی مجلس- در حقوق اداری روی اداری یک دکتر آقایی طوق و دکتر لطفی و قانون دیوان عدالت اداری و قانون مدیریت خدمات کشوری و شرایط عمومی پیمان و قانون مناقصات و آیین نامه معاملات دولتی- در حقوق کار خود قانون کار- در متون فقه هیچ مطالعه ای برای آزمون نداشتم و از اندوخته قبلی استفاده کردم.
برنامه مطالعه‌تان به چه ترتیبی بود؟
ابتدا مقدار صفحات را بودجه‌بندی کردم و سرعت مطالعه خودم را بر مبنای صفحه بر ۵۰ دقیقه و صفحه بر ۹۰ دقیقه با توجه به درجه سختی هر منبع و بر اساس یکی دوبار تست در آوردم. سپس اهداف هفتگی برای پیش‌رَوی در هر منبع مشخص کردم بعد آن اهداف هفتگی را به روزهای هفته شکستم و باکس های مطالعه درست کردم به این ترتیب که صبح تا ۴ عصر در سه باکس ۹۰ دقیقه ای منابع سخت تر و پرحجم تر را مطالعه می کردم و عصر ها در ۳ تا ۴ باکس ۵۰ دقیقه ای منابع آسان تر و قوانین. اگر به اهداف هفته می رسیدم از پنجشنبه عصر تا شنبه صبح فرصت استراحت داشتم و اگر نه در آخر هفته خودم را به اهداف هفته می رساندم و این گونه یک نظام پاداش و جریمه برای خودم ساخته بودم.
فکر می کنید چه نکات منفی و مثبتی در این برنامه‌ریزی وجود داشت؟
نکته منفی بیشتر در حقوق کار بود که نتوانستم اهدافم را درست مشخص کنم، زیرا تست دقیقی از مقدار طول کشیدن تسلط بر قوانینش نداشتم و آخر مجبور شدم یک منبع درسنامه ای و قانون تامین اجتماعی را حذف کنم. نقطه مثبت استراحت نیم ساعته بین هر باکس ۹۰ دقیقه ای و استراحت ۱۰ دقیقه بین باکس های ۵۰ دقیقه ای و به طورکلی نظام پاداش در ازای نظم که مبتنی بر مکانیزم مغز است.
سطح سؤالات آزمون امسال را چطور ارزیابی می‌کنید؟
واقعیتش معیار درستی برای اظهار نظر مقایسه ای در مورد سطح سوالات ندارم ولی یک حس کلی بسیار غیرقابل اتکا به من می گوید که امسال سطح سوالات کمی آسان تر بوده چرا که درصد تخصصی ۵۶.۹۲ که من به دست آوردم از درصد تخصصی رتبه یک پارسال بیشتر است.
برای ادامه تحصیل کدام دانشگاه را انتخاب می‌کنید؟
یکی از خوش اقبالی ها و موهبت های الهی در زندگی من تحصیل در دانشکده حقوق شهید بهشتی بوده و حشر و نشر با انسان های کم نظیری که برخی به نام استاد مشرف و برخی به نام دانشجو مزین اند.
این دانشکده و اهالی آن برای من حکم خانه و خانواده را دارد اگرچه شوربختانه دو وزنه مهم در حقوق عمومی و فلسفه حقوق کشور یعنی استاد دکتر محمد راسخ و استاد دکتر محمد قاری سیدفاطمی که افتخار داشتم به ترتیب به عنوان استاد راهنما و استاد مشاور پایان نامه از خوان علم و فضیلت‌شان ارتزاق کنم متاسفانه دیگر حضور ندارند، اما اگر شایستگی داشته باشم و تقدیر باشد دوست دارم همچنان در همین دانشکده در محضر سایر اساتید گرانقدر علم و اخلاق یاد بگیرم.
البته دانش مرز نمی شناسد و خودم را نیازمند دانش و ذهن درخشان دیگر اساتید بافضیلت همه دانشگاه‌ها میبینم و حتما به قدر وسع هر جا برایم رقم بخورد خودم را از دانش دیگران محروم نخواهم کرد.
رزومه‌تان برای مرحله مصاحبه چطور است؟
خوشبختانه به سبب سال های طولانی اشتغال مساله‌مند و اصیل به پژوهش تو‌‌أمان در دانش قدیم(اسلامی) و دانش جدید و گشودگی تام به حقیقت و آموختن و تسلط خوب به زبان انگلیسی و سابقه تدریس امیدوارم مشکلی نداشته باشم.
توصیه‌تان به داوطلبان آزمون های حقوقی چیست؟
توصیه می کنم روی انگیزه های خود خیلی کار کنید، اگر ۶ ماه تا به آزمون فرصت دارید، می ارزد یک ماه آن را به صورت عملی یعنی با نوشتن و خواندن آثار مهم انگیزه جدی برای پژوهش و حل مساله اصیل در خود ایجاد کنید، زیرا موتور قوی شما برای استمرار خواهد بود. نوشتن یک انگیزه نامه دو صفحه ای برای خودتان می تواند در مقاطع سخت مسیر کمک کننده باشد. ضمنا قانون پارکینسون را نیز فراموش نکنید برای هر کاری هرچقدر وقت در نظر بگیرید همانقدر طول خواهد کشید! پس برای خودتان از حجم منابع غول نسازید و مطمئن باشید استمرار حتی با مقادیر خُرد عامل اصلی موفقیت است.
و حرف آخر؟
«اگر کسی نتواند از “به اندازه کافی خوب” راضی باشد از هیچ چیز راضی نخواهد شد» پس باور داشته باشیم که «سرانجام امید از سفری به دیرانجامیده باز می‌آید». اینها می توانند شعار باشند اما فکر می‌کنم با تجربه دو سال افسردگی و سوگ جانفرسا شما هموطنان عزیزم باور کنید که میدانم از چه حرف میزنم.
