گفت‌وگو با محمدرضا فتحی، قاضی دادگستری و رتبه ۴ آزمون دکتری ۱۴۰۱ حقوق خصوصی (سهمیه ایثارگری)

پایگاه خبری اختبار- محمدرضا فتحی از قضاتی است که پیش‌ از این برخی از آرای او در پایگاه خبری اختبار انتشار یافته بود. او در آزمون دکتری سال ۱۴۰۱ موفق شد تا رتبه ۴ را در سهمیه ۵ ایثارگری و رتبه ۹ را در سهیمه آزاد کسب کند.

به بهانه این موفقیت با او درباره آزمون دکتری و نیز شغل قضاوت گفت‌وگویی داشتیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.

لطفا مختصری درباره پیشینه تحصیلی و شغلی‌تان بفرمایید.

محمدرضا فتحی هستم متولد ۱۳۷۰، زنجان، در ابتدای برای لیسانس حقوق برای دانشگاه مفید قم قبول شدم ولی در ادامه مدرک کارشناسی را از مرکز حقوق و قضای اسلامی اخذ کردم و مدرک کارشناسی ارشد حقوق خصوصی را نیز از دانشگاه تهران گرفتم و سپس مدرک سطح چهار حوزه در رشته فقه و حقوق که در حقیقت معادل دکتری محسوب می شود و آخرین مدرک رسمی حوزه می باشد را نیز کسب کردم.

از اواسط تحصیلات کارشناسی ارشد، مشغول منصب قضاوت نیز در تهران شدم که توام بودن آن با کار دانشگاهی و مطالعاتی بسیار دشوارتر می شد. خصوصا در سال مطالعه برای دکتری در مجتمع قضایی تخصصی رسیدگی به دعاوی تجاری تهران مشغول بودم که پیچیدگی نوعی پرونده های تجاری اقتصادی بر دشواری کار می افزود و در عین حال، دروس حوزوی و دروس دانشگاه و قضاوت هر سه کمک کار و مکمل هستند. افزون بر آن استدلالات فقهی اصولی، فلسفی منطقی حوزوی در قضاوت، حقوق، خصوصا حقوق خصوصی بسیار مفید خواهد بود و از سوی دیگر قضاوت موجب بیشتر مانوس شدن به  مفاهیم حقوقی و فقهی می شد. سعی براین بوده است که در قضاوتم بین این سه نهاد ارتباط معنا داری ایجاد کنم و بیشتر نیاز این ها را به یکدیگر ثابت نمایم.

دفعه چندمی بود که در آزمون دکتری شرکت می‌کردید؟

در سال ۱۳۹۸ نیز برای آزمون دکتری شرکت کردم که مطالعه خاص و برنامه‌ریزی‌شده ای برای آن نداشتم و رتبه ۵۳ (اگر دقیق گفته باشم) را کسب کردم و برای دانشگاه امام صادق (ع) دعوت به مصاحبه شدم که منصرف شدم.

از چه زمان و در چه شرایطی مطالعه را شروع کردید؟ با توجه به اشتغال به شغلی مانند قضاوت که زمان و انرژی ذهنی زیادی را می‌طلبد چطور توانستید برای آزمون آماده شوید؟

حقیقت مطالب همان که فرمودید، مطالعه خصوصا برای آزمون، خصوصا از نوع آزمون های حقوقی که وقت زیادی برای مطالعه می طلبد در کنار شغل قضاوت آن هم درتهران و آن هم در مجتمع قضایی تخصصی رسیدگی به دعاوی تجاری بسیار دشوار و قریب به محال است که در بهترین حال، تا ظهر در منصب قضا مشغول خواهی بود و به همین خاطر، بنده در طول قضاوت و سابق بر آن به صورت پیوسته تمام کتب مرجع از جمله کتب مرحوم محقق دکتر امیرناصر کاتوزیان و مرحوم مدقّق دکتر مهدی شهیدی و مرحوم دکتر سید حسن امامی را مطالعه کرده بودم و همین عمل، کار مرا در درس مدنی آسان می نمود به طوری که برای آزمون دکتری صرفا یک بار کتاب بسیار ارزشمند شرح جامع حقوق مدنی دوست خوبم، دکتر فرهاد بیات را مطالعه نمودم و در کنار آن کتاب تست دکتر مجید قربانی لاچوانی و کتاب تست دکتر مجتبی جرعه نوش که اخیر تبدیل به دو جلد شده است را مطالعه کردم.

بنابراین وقت مطالعه بنده صرفا بعد از ظهرها بوده است که آن هم طبیعا برخی روزها جلسات اداری و کارهای شخصی ایجاد می شد و مانع مطالعه می شد مطالعه جدی آزمونی از مرداد ماه شروع شد خصوصا که میدانستم با توجه به شغل قضاء فرصت زیادی نخواهم داشت و برخی روزها حتی بعد از ظهر صرفا جهت حل مسئله پرونده های دادگاه مطالعه می کردم که البته برخی بی ارتباط از منابع دکتری نبودند.

ارتباط قضات با فضای آکادمیک و دانشگاهی چطور می‌تواند روی توانایی‌های شغلی آنها اثر بگذارد؟

 به نظر اگر این دو با یکدیگر مرتبط باشند مسلماً نتایج هر دو بهتر خواهد شد، به بیان دیگر استادی که مسائل روز دادگاه ها را بداند، کتاب وی مفید تر خواهد بود و پاسخ گوی سوالات قضات و وکلاء خواهد بود که مثال بارز آن مرحوم محقق، دکتر امیرناصر کاتوزیان است که حتی برخی از آراء خود را در قالب کتاب چاپ کرده است از جمله کتاب توجیه و نقد رویه قضایی و کتاب عدالت قضایی و بنده نیز به لطف خدا تصمیم بر انتشار آراء خود در موضوعات مختلف خصوصا دعاوی تجاری و شرکت ها در قالب کتاب دارم که بتواند این آراء آیینه ای از فضای دانشگاه و دکترین حقوقی باشد که مخصوصا برخی نظریات و  دکترین که صدها سال چکش کاری شده است و حیف است که آرای قضایی و دادگاه از این میراث بی بهره باشد و سوی دیگر موضوعات متنوع و نوپا و پویای دادگاه باید در دانشگاه ها و محافل دانشگاهی راه یابد.

چند نمونه از آرای شما قبلا که وب‌سایت اختبار منتشر شده که به خصوص از نظر شکلی و نحوه ورود به موضوع و استدلال و نتیجه‌گیری قابل توجه هستند. چنین رویکردی چقدر در دستگاه قضایی حمایت می‌شود؟

حمایت همیشه مادی یا مالی نیست، چه بسا گاهی اهمیّت حمایت معنوی به مراتب بیشتر از حمایت مادی یا مالی است، به نظرم در سال های اخیر، در این خصوص اقدامات بسیار خوبی انجام شده است و یکی از این حمایت ها این است که قضات در خصوص موضوعات و گرایش هایی که قضاوت نمایند که علایق و تخصص آنان در آن موضوعات است که برای حقیر نیز به لطف خدا، این امر متحقق شده است که این حمایت را باید بسیار ارج نهاد.

بر خود لازم می دانم از رئیس کل دادگاه های عمومی و انقلاب تهران، جناب آقای دکتر جعفری تشکر ویژه نمایم که همیشه حامی، امیدبخش، دلسوز بنده و همکاران قضایی بوده است.

ان شاء الله به زودی آراء حقیر  با عنوان آراء دادگاه تجاری و یا عناوین مشابه چاپ و نشر خواهد شد.

 از جمله این که دو سال است جشنواره شهید بهشتی در راستای حمایت از دستاوردهای پژوهشی و فناورانه ناظر بر رفع مشکلات و چالش‌های دستگاه قضایی توسط پژوهشگاه قوه قضاییه برگزار می‌شود که از این طریق از آراء پژوهشی همکاران قضایی عزیز و زحمت کش و پادکست، شناخته و تجلیل می شود.

انگیزه‌تان از تحصیل در مقطع دکتری چیست؟ چرا به کارشناسی‌ارشد بسنده نکردید؟

برای صدور آراء بهتر و غنی تر باید منابع اصیل را با اساتید بزرگ خواند و احاطه و تسلط هر چه بیشتر به مبانی حقوقی، صدور رای محکم تر و منسجم تر را فراهم می نماید و امید دارم که با استفاده از اساتید و روش تحقیق در دوره دکتری نگاه عمیق تری به مسایل و مبانی پیدا نمایم.

منابع مطالعه‌تان چه بود؟ بیشتر روی چه منابعی سرمایه‌گذاری کردید؟

همان طور که عرض کردم، دروس مدنی را در طی سال ها مطالعه کرده بودم و صرفا به مطاله کتاب ارزشمند دکتر فرهاد بیات بسنده کردم و همراه آن کتاب های تست مدنی دکتر مجتبی جرعه نوش و دکتر مجید قربانی لاچوانی را مطالعه کردم که البته تست حقوق مدنی آقای جرعه نوش اخیر دو جلد شده است که تست تالیفی است و کتاب بسیار دقیق و خوبی است.

برای درس تجارت شخصا چون در دادگاه تجاری مشغول بودم می خواستم با یک تیر دو نشان بزنم و مطالعه حقوق تجارت در پرونده های دادگاه تجاری نیز به کار آید بر همین اساس کتب حقوق تجارت دکتر اسکینی و مرحوم دکتر کاویانی و دکتر عیسی تفرشی و دکتر محمدرضا پاسبان و دکتر صقری و مرحوم دکتر حسینقلی کاتبی و مرحوم دکتر ستوده تهرانی را نیز مطالعه کردم که می‌توانم به جرات بگویم که نود درصد وقت مرا برای آزمون همین دروس حقوق تجارت گرفت که البته به هیچ وجه چنین شیوه مطالعه ای توصیه نمی شود و برای بنده صرفا امر قضاوت و دادرسی در دادگاه تجاری چنین انگیزه ای ایجاد کرد همچنین کتاب حقوق تجارت به روش ساده آقای رضا رشیدی نسب بسیار مفید و دارای نظم و ترتیب و انظباط بسیار خوبی است زیرا درس حقوق تجارت، درسی سهل ممتنع است یعنی در حال که یادگیری حقوق تجارت آسان است ولی یادآوری آن دشوار است بر خلاف درس مدنی که یادگیری آن سخت ولی ماندگارتر از درس حقوق تجارت است.

از این رو، توصیه می کنم نخست این که همراه با مطالعه کتاب، متن قانون نیز حتما مطالعه شود. آشنا بود ذهن دانش پژوه حقوق با کلمات و متن قانون اهمیت زیادی دارد  دوم این که برای یادگیری آسان تر حقوق شرکت ها، شرکت ها را با یکدیگر مقایسه کنید.

همچنین کتاب درسنامه جامع حقوق تجارت دکتر جواد معتمدی نیز کتاب خوبی است.

سطح سؤالات آزمون امسال را چطور ارزیابی می‌کنید؟

به نظرم سوالات حقوق تجارت بسیار سخت بود ولی سوالات حقوق مدنی و سوالات متون فقه متوسط بودند و سوالات زبان انگلیسی را سفید گذاشتم و بخاطر ریسک منفی زدن اقدام نکردم.

برای ادامه تحصیل کدام دانشگاه را مد نظر دارید؟

دانشگاه تهران یا بهشتی یا تربیت مدرس یا علامه طباطبایی را می پسندم.

رزومه‌تان برای مرحله مصاحبه چطور است؟

مدرک سطح چهار و سه مقاله علمی پژوهشی که در مرحله ارزیابی و داوری است که امیدوارم تا زمان مصاحبه آماده شوند و با توجه به این که در چاپ کتاب، احتیاط می کنم، نوشته هایی که به عنوان کتابم دارم ولی معتقدم باید کند و کاو بیشتری باید روی آن ها انجام بدهم چرا که کتاب شناسنامه علمی فرد است و چه بسا با انتشار اثر ضعیف، اثر قوی بعدی نیز آن را جبران نکند.

و حرف آخر؟

موفقیت، مجموعه‌ای از تلاش‌های کوچک است که هر روز و هر روز تکرار شده‌اند. پیشرفت روزانه کوچک، در طولانی مدت منجر به نتایج خیره‌ کننده خواهد شد برای اثبات این موضع کتاب اثر مرکب (The Compound Effect) نوشته دارن هاردی (Darren Hardy) را توصیه می کنم. بنابراین بهانه وقت نداشتن و سرشلوغی را باید کنار گذاشت و باید دانست هیچ وقت آن زمان ایده آل خالی بدون دغدغه به سراغ ما نخواهد آمد، باید وقت را ایجاد کنیم، شاید مشغله کاری نظیر قضاوت مسیر را کند تر و سخت تر کنند ولی چنین موانعی نمی توانند برای کسی که خواهان است، مانع ایجاد کنند.