بررسی صلاحیت دادگاه صلح نسبت به سایر مراجع در نشست قضایی دادگستری کل استان
گزارش دویست و شصت و هشتمین جلسه کمیسیون ماهانه نشست‌های قضایی دادگستری کل استان تهران
پرسش شماره ۶۲۹:
صلاحیت دادگاه صلح نسبت به دادگاههای حقوقی دادگاههای کیفری و دادگاه خانواده ذاتی است یا نسبی؟
پاسخ در موارد زیر مؤثر است:
الف) اگر در یک پرونده دو خواسته مطرح باشد که یکی در صلاحیت دادگاه صلح و دیگری در صلاحیت دادگاه حقوقی باشد به صورت توامان در دادگاه حقوقی رسیدگی خواهد شد یا پرونده منفک شده و هر خواسته در دادگاه صالح رسیدگی میشود؟
ب) اگر دو دعوی به صورت جداگانه در دادگاه صلح و حقوقی مطرح شود و دارای ارتباط کامل باشند آیا پرونده ها با صدور قرار رسیدگی توامان در دادگاه حقوقی تجمیع میشود یا برابر ماده ۱۹ قانون آیین دادرسی مدنی قرار توقف باید صادر شود؟ اگر قرار توقف باید صادر شود کدام مرجع باید قرار توقف صادر نماید؟
(اگر هر دو مرجع مجاز به صدور قرار توقف باشند با صدور قرار توقف در هر دو پرونده رسیدگی در هر دو متوقف میشود و امکان ادامه رسیدگی وجود ندارد و اگر هیچ کدام قرار توقف صادر ننمایند امکان صدور رای متعارض بر خلاف ماده ۱۹ قانون آیین دادرسی مدنی وجود دارد)
نظر اکثریت
اکثریت قریب به اتفاق دبیران محترم قائل به نسبی بودن صلاحیت دادگاه صلح نسبت به دادگاههای حقوقی دادگاه های کیفری و دادگاه های خانواده بودند؛
به نظر می رسد آنچه از پیشینه تقنین و سیاست کارآمدی سیستم قضایی بر می آید پذیرش صلاحیت دادگاه های صلح مبتنی بر صلاحیت نسبی است تا اهداف مرتبط با احقاق حق عدم اطاله دادرسی دادرسی توامان با عدالت و انصاف در فرایند رسیدگی محقق گردد.
برای تشخیص صلاحیت ذاتی یا صلاحیت نسبی باید به نوع صنف و درجه آن دادگاه توجه نمود به علاوه گاهی قانونگذار به لحاظ اهمیت یک جرم یا یک دعوا ترتیب رسیدگی خاص را معین نموده و یا قاضی را با یک شرایط خاص و یا تعداد خاص مشخص نموده و همچنین آیین دادرسی متفاوتی برای آن تعیین مینماید در این موارد صلاحیت دادگاه رسیدگی کننده که متفاوت با مراجع عمومی دیگر است صلاحیت ذاتی میباشد؛ مانند دادگاه انقلاب دادگاه خانواده و دادگاه ویژه روحانیت.
منظور از صلاحیت نسبی صلاحیت یک دادگاه در نصاب است دادگاههای صلح دارای هیچ یک از ویژگی هایی که بتوان آن را دادگاه با صلاحیت ذاتی محسوب نمود نمی باشد بلکه دادگاهی است با صلاحیتهای متعدد و متنوع و برگرفته از اصول آیین دادرسی مدنی اصل نفع عمومی و جلوگیری از اطاله دادرسی.
منطق اصل رسیدگی دعاوی مرتبط با هم به صورت توامان سهولت در دادرسی است که اگر دعاوی متعدد با هم مرتبط هستند به جای اینکه تفکیک گردند و هر کدام در یک مرجع رسیدگی شود با هم در یک مرجع و یکجا رسیدگی شود. چنانچه دادگاه صلح را نسبت به دادگاه عمومی حقوقی دارای صلاحیت ذاتی بدانیم باید پرونده با خواسته های متعدد که بعض از آن در صلاحیت دادگاه صلح مانند فرض سؤال و بعض دیگر در صلاحیت دادگاه عمومی حقوقی باشد تفکیک و در دو مرجع رسیدگی گردد که این خلاف نفع عمومی و موجب اطاله دادرسی و بعضاً تصمیمات متعارض می باشد.
دعاوی که در صلاحیت دادگاه صلح قرار گرفته نسبت به دعاوی دیگر خردتر است صلاحیت دادگاه صلح محدود به موارد منصوص در ماده ۱۲ میباشد. قانونگذار در ماده ۱۲ قانون جدید شوراها دو قاعده را بیان می نماید:
۱- دعاوی غیر مالی مطلقاً در صلاحیت دادگاه صلح نیست جزء در مورد خاص نامبرده در قانون مربوطه دادگاه صلح دادگاهی است با صلاحیت متنوع و مختلف حقوقی بندهای ۸-۷-۲-۱ و بعضی از قسمتهای بند (۱۱) کیفری بند ۱۰ و (۹) خانواده بند ۳ و قسمتی از بند (۱۱)
۲- دعاوی مالی تا حد نصاب
با عنایت به این که اصل سهولت در رسیدگی و عدم تشتت آرا صلاحیت نسبی مقدم بر صلاحیت ذاتی می باشد صلاحیت دادگاه صلح نسبت به محاکم کیفری حقوقی و خانواده صلاحیت نسبی است؛ چرا که از نظر صنف نوع و درجه دادگاه صلح با سایر دادگاههای متناظر برابر میباشد و صرفاً دعاوی دارای اهمیت کمتر و کوچک در دادگاه صلح رسیدگی می گردد. این در حالی است که به همان دعاوی با اهمیت بالاتر در دادگاههای حقوقی کیفری دو و یا خانواده رسیدگی شود.
نظریه اقلیت
مبنی بر ذاتی بودن صلاحیت دادگاه صلح نسبت به دادگاههای حقوقی دادگاههای کیفری و دادگاه خانواده
اگر ماده ۱۲ قانون شورای حل اختلاف فقط متشکل از دو بند ۱ و ۱۰ بود هیچ شکی وجود نداشت که دادگاه صلح دادگاهی با صلاحیت نسبی است اما صلاحیت دادگاه صلح ذاتی است؛ چون یک دادگاه اختصاصی است ذات دادگاه صلح هم صلاحیت رسیدگی به امور حقوقی و هم کیفری می باشد.
همچنین توجهاً به مفاد قانون شوراهای حل اختلاف و اختصاصی بودن صلاحیت دادگاه صلح در رسیدگی به مواد مقرر در ماده ۱۲ آن قانون به نظر میرسد مراد مقنن بر ذاتی بودن صلاحیت دادگاه است با عنایت به اینکه قانون فوق به نوعی قانون تأسیس و تشکیل دادگاه های صلح است و صلاحیت آن به صورت اختصاصی به آن دادگاه واگذار شده است از این رو صلاحیت ذاتی دارد.
