آیین‌نامه قانون ابطال اسناد فروش رقبات، آب و اراضی موقوفه
آیین‌نامه قانون ابطال اسناد فروش رقبات، آب و اراضی موقوفه
مصوب جلسه ۱۳۶۱/۹/۷ هیأت وزیران
هیئت وزیران در جلسه مورخ ۱۳۶۳/۹/۷ بنا به پیشنهاد شماره ۲۲۵۵/۲۳۰ مورخ ۱۳۶۳/۷/۱۶ سازمان اوقاف و باستناد تبصره ۵ قانون ابطال اسناد فروش رقبات، آب و اراضی موقوفه مصوب ۱۳۶۳/۱/۲۸ مجلس شورای اسلامی آئین‌نامه قانون مزبور را در ۱۶ ماده و ۱۱ تبصره بشرح زیر تصویب نمودند.
آئین‌نامه قانون ابطال اسناد فروش رقبات، آب و اراضی موقوفه
فصل اول
ماده ۱. تعاریف و اصطلاحات مربوط به این آئین‌نامه
۱ – مصلحت وقف – عبارتست از تأمین نظر واقف، تأمین منافع موقوفه و موقوف‌علیهم و کلا رعایت غبطه وقف.
۲. متصرف – از نظر مقررات این آئین‌نامه باختلاف مورد عبارت خواهد بود از زارعین صاحب نسق یا قائممقام آنان، مالکین اعیان و یا اشخاصیکه بنحوی‌از انحاء عرصه و یا عرصه و اعیان موقوفه تبدیل و یا فروخته شده را در ید و تحت اختیار دارند.
۳. حقوق مکتسبه متصرف – عبارتست از هر نوع حقی که بنحوی از انحاء برای متصرف تحت شرایط قانونی معینی حاصل شده باشد از قبیل مالکیت‌اعیان، تحجیر، حقوق کسب و پیشه حق نسق زارعانه، حفر چاه، غرس اشجار و غیره.
۴. مجوز شرعی – عبارتست از گواهی که بر اساس ضوابط شرع مقدس اسلام در مورد تبدیل باحسن و فروش اموال موقوفه که توسط مجتهد جامع‌الشرایط‌صادر شده یا بشود.
۵. زارع صاحب نسق کسی است که مالک زمین نبوده و با دارا بودن یک یا چند عامل زراعتی شخصاً و یا با کمک خانوار خود در اراضی معینی از موقوفه زراعت مینماید و مقداری از محصول را بصورت نقدی یا جنسی به موقوفه میدهد.
۶ – زراعت – عبارتست از تولید محصول بوسیله عملیات زراعتی و یا باغداری.
۷. مرتع – زمینی است اعم از کوه و دامنه یا زمینی مسطح که در آن نباتات علوفه‌ای بطور طبیعی روئیده و در هر هکتار آن میتوان حداقل سه رأس گوسفند یا‌معادل آن دام دیگر در یک فصل چرا تعلیف نمود.
۸. بیشه یا قلمستان – قلمستان زمینی است که در آن درختان غیر مثمر بوسیله اشخاص غرس شده و تعداد درخت در هر هکتار آن از هزار اصله تجاوز نماید.
۹. باغ میوه – زمینی است که در آن درختان میوه یا مو بوسیله اشخاص غرس و تعداد درخت میوه یا مو در هر هکتار آن از یکصد اصله کمتر نباشد و در مورد درختان خرما و زیتون تعداد در هر هکتار از پنجاه اصله کمتر نباشد.
فصل دوم
ماده ۲. ادارات اوقاف (در مورد موقوفات بدون متولی) و متولیان (در مورد موقوفات تحت تولیت خود) مکلفند با توجه بسوابق و مراجعه بادارات ثبت و ملاحظه دفتر توزیع اظهارنامه و سایر سوابق ثبتی، موقوفاتی را که بفروش رسیده یا بصورتی بملکیت اشخاص درآمده باشند صورت‌برداری و همراه با‌مستندات و دلایل بسازمان مرکزی اوقاف ارسال دارند تا موضوع در کمیسیونی مرکب از افراد صاحبنظر که با انتخاب و زیر نظر نماینده ولی فقیه در سازمان‌اوقاف تشکیل میشود بررسی و بترتیب زیر اقدام شود:
الف – در صورتیکه کمیسیون تشخیص دهد فروش رقبات با مجوز شرعی انجام پذیرفته یا بر اساس موازین شرعی قابل تأیید است نظر خود را اعلام خواهد‌نمود.
ب – هر گاه کمیسیون تشخیص دهد که فروش یا تبدیل موقوفات بملکیت بدون مجوز شرعی بوده نظر خود را در این باره اعلام مینماید. چنانچه طرف بنظر‌کمیسیون تمکین نماید مراتب باداره ثبت جهت ثبت بطلان سند در دفاتر مربوطه و صدور سند بنام موقوفه اعلام میگردد و در صورتیکه نظر کمیسیون مورد اعتراض طرف واقع شود موضوع در دادگاه مدنی خاص مطرح و طبق حکم صادره تعیین تکلیف خواهد شد.
ماده ۳. پس از ابطال انتقالات بعد از وقف نسبت به تنظیم سند اجاره با متصرف متقاضی با رعایت مفاد این آئین‌نامه و صرفه و صلاح وقف اقدام خواهد شد.
تبصره – در صورتیکه اعیانی موجود در موقوفات ملک اشخاص باشد سند اجاره با مالک اعیانی تنظیم خواهد گردید.
ماده ۴. موقوفات مشمول این آئین‌نامه که بنحوی از انحاء در رهن یا وثیقه یا تأمین و بازداشت اشخاص ثالث قرار گرفته بتبع ابطال اسناد مالکیت آزاد خواهد گردید و ادارات اوقاف هنگام تنظیم سند اجاره با استعلام از اداره ثبت محل مراتب را باطلاع اشخاص ذینفع خواهد رسانید تا نسبت باستیفای حقوق خود اقدام نمایند.
ماده ۵. در مورد موقوفات مزروعی مشمول قانون اجازه تبدیل باحسن واگذاری دهات و مزارع موقوفات عام مصوب ۲/۲/۵۰ بترتیب زیر عمل خواهد شد.
الف – در صورتیکه موقوفات مذکور به دولت (وزارت کشاورزی) واگذارشده ولی تاکنون اسناد فروش آن با زارعین تنظیم نگردیده نمایندگان اداره اوقاف و اداره کشاورزی محل و متولیان مربوط در دفتر تنظیم کننده سند حاضر و بطلان سند را اعلام و مراتب را در دفاتر و هامش سند قید و بوسیله دفترخانه موضوع باداره ثبت محل اعلام خواهد شد.
ب – هر گاه موقوفه مزروعی پس از انتقال به دولت با تنظیم سند رسمی به زارعین مربوطه واگذار شده باشد ادارات اوقاف و متولیان صورت مشخصات و‌مستندات اینگونه موقوفات مزروعی را به ادارات ثبت محل ارسال و درخواست مینمایند که انتقالات مذکور کان لم یکن تلقی و پس از اصلاح دفاتر و سوابق ثبتی نسبت بصدور اسناد مالکیت بنام موقوفه اقدام و مراتب را بکلیه دفاتر اسناد رسمی اعلام دارند.
تبصره ۱. پس از انجام موارد مندرج در بندهای الف و ب ادارات اوقاف نسبت به موقوفات متصرفی و متولیان نسبت به موقوفات تحت تولیت خود مطابق مفاد این آئین‌نامه با متصرفین و زارعین سند اجاره تنظیم خواهد نمود بدیهی است ملاک عمل میزان اراضی زراعتی اینگونه زارعین و متصرفین آمار و اسناد تهیه شده در اجرای ماده ۸ آئین‌نامه اصلاحات ارضی مصوب ۱۳/۵/۴۳ می باشد.
و در صورت اعتراض طبق نظر کارشناس یا خبره محلی مساحت مورد اجاره تعیین خواهد شد.
تبصره ۲. چنانچه بعضی از زارعین صاحب نسق که اسامی آنان در فرمها و اسناد ذکر شده باشد ولی بعلت فوت یا انتقال یا بنا بعلل دیگری در حال حاضر‌در اراضی مذکور زراعت ننمایند بایستی با وراث قانونی یا متصرفین فعلی قرارداد اجاره تنظیم شود بدیهی است اینگونه متصرفین مشمول بند ۳ از ماده ۱ این‌آئین نامه شناخته خواهند شد.
تبصره ۳. اگر زارعین صاحب نسق در اینگونه اراضی چاه حفر نموده باشند (تبدیل اراضی زراعتی دیم به آبی) بایستی ادارات اوقاف یا متولیان میزان مال‌الاجاره را بر اساس اراضی دیم محاسبه نمایند در صورتیکه در مورد قیمت چاه دو طرف قرارداد اجاره توافق نمایند اداره اوقاف یا متولی میتواند چاه حفر‌شده را خریداری و اسناد را بر اساس اراضی آبی محاسبه نماید.
تبصره ۴. چنانچه زارعین صاحب نسق مقداری یا کلیه اراضی نسق زراعتی خود را به باغ یا قلمستان و بیشه تبدیل نموده باشند در اینصورت اداره اوقاف یا‌متولی بایستی با توجه به تعاریف ذکر شده در ماده یک از فصل اول این آئین‌نامه نسبت به عرصه با آنان سند اجاره تنظیم نماید.
ماده ۶. در صورتیکه زارعین صاحب نسق (اعم از اینکه سند انتقال بنام آنان صادر شده یا نشده باشد) اراضی مورد نسق خود را بدیگری واگذار کرده باشند با رعایت حقوق مکتسبه متصرفین مطابق بند ۳ از ماده ۱ این آئین‌نامه اسناد اجاره با متصرفین فعلی تنظیم خواهد شد.
ماده ۷. کلیه اعیانی و مستحدثاتی که زارعین صاحب نسق شخصاً احداث نموده باشند با توجه بمدارک و اسناد مثبته و همچنین تأیید معتمدین محل متعلق به زارعین مزبور خواهد بود و سند اجاره نسبت به عرصه به آنان تنظیم خواهد شد.
تبصره ۱. چنانچه در اجرای قوانین مختلف اراضی زارعین در اختیار اشخاص حقیقی و یا حقوقی قرار گرفته و در اینگونه اراضی مستحدثاتی ایجاد شده باشد مستحدثات مزبور متعلق به آنان بوده و نسبت به عرصه سند اجاره تنظیم خواهد شد.
تبصره ۲. در صورتیکه مستحدثاتی متعلق بموقوفه بوده و در اجرای قانون اجازه تبدیل باحسن و واگذاری دهات و مزارع موقوفات عام به زارعین صاحب نسق واگذار شده باشد (مقصود منازل مسکونی زارعین و محوطه مربوطه بآن میباشد) و در حال حاضر نیز قابل بهره‌برداری باشد حفظ و حراست آن بعهده متصرفین بوده و بهمین جهت اجاره بهاء اینگونه رقبات (عرصه و اعیان) با رعایت عرف محل دریافت نخواهد شد.
تبصره ۳. کلیه مستحدثاتی که در دهات و مزارع موقوفه توسط خوش‌نشین‌ها و یا اشخاص غیر احداث شده و با تأیید معتمدین محل اعیان متعلق به آنان شناخته شده باشد سند اجاره بر اساس نظر کارشناس رسمی یا خبره محلی منحصراً در مورد عرصه مستحدثات با صاحبان اعیان تنظیم خواهد شد.
ماده ۸. از تاریخ تصویب این آئین‌نامه احداث هر گونه اعیانی بدون مجوز قانونی در اراضی نسق زراعتی زارعین ممنوع بوده و در صورت تخلف اعیانی احداثی‌متعلق بموقوفه خواهد بود.
تبصره . ادارات اوقاف و متولیان مکلفند صورت کلیه اعیانیهای احداثی در دهات و مزارع موقوفه را تهیه و به سازمان اوقاف ارسال نمایند.
ماده ۹. میزان مال‌الاجاره اراضی زراعتی با توجه به فرمها و اسناد اجاره که طبق ماده ۸ آئین‌نامه اصلاحات ارضی مصوب ۱۳/۵/۴۳ تنظیم گردیده است با نظر کارشناس رسمی یا خبره محلی تعیین و اسناد اجاره تنظیم خواهد شد بدیهی است در مواقع لزوم کارشناس یا خبره محلی مذکور برای تعیین مال‌الاجاره میتواند از دهات و مزارع مجاور مشابه که قبلاً تعیین اجاره شده استفاده نماید.
تبصره ۱. اسناد و فرمهائی که در اجرای ماده ۸ آئین‌نامه اصلاحات ارضی مصوب ۱۳/۵/۴۳ بر اساس جنسی تنظیم شده باشد همان مأخذ قرار داده خواهد شد.
ماده ۱۰. موقوفاتی که در اجرای ماده ۵۶ قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگلها و مراتع مصوب شهریور ۱۳۴۲ به عنوان مرتع ملی شده اعلام گردیده از تاریخ تصویب قانون ابطال اسناد فروش رقبات آب و اراضی موقوفه در اختیار سازمان اوقاف و متولیان مربوط قرار میگیرد.
تبصره. چنانچه اینگونه اراضی از طریق دولت به اشخاص حقیقی یا حقوقی بصورت اجاره یا فروش واگذار شده باشد اسناد تنظیمی با اطلاع دستگاه دولتی ذیربط باختلاف مورد باطل و یا اصلاح و با متصرف نسبت به عرصه سند اجاره تنظیم خواهد شد. بدیهی است کلیه مستحدثاتی که در اینگونه اراضی توسط متصرفین احداث شده باشد متعلق به آنان خواهد بود.
ماده ۱۱. وجوه حاصل از فروش موقوفات مزروعی که در حساب شماره ۵۵۵۷ بانک تعاون کشاورزی تودیع گردیده و اهدائی دولت به موقوفه تلقی شده به نسبت دستور پرداختهای وصولی مربوط به هر موقوفه بحساب همان موقوفه منظور و واریز خواهد شد. تا عنداللزوم صرف عمران و آبادی موقوفه شود.
ماده ۱۲. بمنظور رسیدگی بحساب بدهی معوقه زارعین از تاریخ فروش تا تاریخ تنظیم سند اجاره جدید با توجه بمفاد ماده ۹ این آئین‌نامه اجاره بهاء تعیین و تا میزان پرداختهای زارعین بحساب دولت با ارائه مدارک پرداخت اقساط آنان تهاتر و در صورتیکه زارعین بدهکار شوند مابه‌التفاوت محاسبه و بصورت نقد یا اقساط از زارعین وصول و به حساب موقوفه واریز خواهد شد.
ماده ۱۳. آبهای موقوفه‌ایکه بدون مجوز شرعی فروخته شده باشند اسناد فروش باطل و کان لم یکن تلقی و طبق نیت واقفین عمل خواهد شد و کلیه مقررات‌این آئین‌نامه در مورد رقبات آب نیز مجری است.
فصل سوم
ماده ۱۴. چنانچه وضعیت موقوفه‌ای از صورت مورد نظر واقف تغییر یافته باشد و اعاده آن به وضع اول موجب عسر و حرج و قلت درآمد فاحش و عدم نیاز‌موقوف علیهم و امثال آن باشد ابقاء آن بحالت فعلی با اجازه ولی فقیه و یا نماینده ایشان بلااشکال است در غیر اینصورت ادارات اوقاف و متولیان موظفند موجبات برگشت وضع موقوفه را به همان صورت مورد نظر واقف فراهم آورند.
ماده ۱۵. در مواردیکه نحوه استفاده از موقوفه بر خلاف نظر واقف تغییر یافته باشد بجهت اصلی خود اعاده میگردد.
ماده ۱۶ . مقررات این آئین‌نامه شامل موقوفات آستان قدس رضوی و حضرت معصومه و حضرت احمد بن موسی علیهم‌السلام و سایر موقوفاتی که متولی آنها منصوب از طرف ولی فقیه باشند نیز میگردد. متولیان و امناء این موقوفات راساً امور اجرائی را طبق ماده واحده و این آئین‌نامه بعهده خواهند داشت.
نخست‌وزیر – میرحسین موسوی
