سربازی حرفه ای؛ سربازی غیر حرفه ای
یادداشت تحلیلی بررسی ابعاد حقوقی نظام سربازی اجباری
پایگاه خبری اختبار- چندی است که در جامعه بحث هایی در مورد ضرورت حرفه ای شدن سربازی و اصلاح نظام قدیمی وظیفه عمومی مطرح می شود و برخی مسئولان نیز اظهارنظرهایی در این زمینه کرده اند و اخیرا طرحی هم از سوی نمایندگان تقدیم هیات رییسه مجلس شورای اسلامی شده است.
مبنای قانونی خدمت وظیفه عمومی یا سربازی اجباری
ماده یک قانون خدمت وظیفه عمومی مصوب ۱۳۶۳ با اصلاحات بعدی، این خدمت و مبنای آن را این طور تعریف کرده است: «دفاع از استقلال و تمامیت ارضی و نظام جمهوری اسلامی ایران و جان و مال و ناموس مردم وظیفه دینی و ملی هر فرد ایرانی است و در اجرای این وظیفه کلیه اتباع ذکور دولت جمهوری اسلامی ایران مکلف به انجام خدمت وظیفه عمومی برابر مقررات این قانون می‌باشند …»، بر این اساس محور قانونی انجام خدمت وظیفه عمومی “دفاع” است.
مدت سربازی اجباری ۳۰ سال است
بر خلاف تصور عمومی که مدت خدمت سربازی را ۱۸، ۲۱ یا ۲۴ ماه می دانند، طبق ماده ۴ قانون خدمت وظیفه عمومی مدت خدمت وظیفه ۳۰ سال است که به ۴ بخش تقسیم می شود و افراد تا ۶۰ سالگی در صورت فراخوان باید برای انجام آن حاضر شوند.
بر اساس این ماده بخش اول سربازی شامل دوره ضرورت که ۲۴ ماه است می شود و آن چه که معمولا همه مشمولان می گذرانند همین دوره ضرورت است، پس از آن یک دوره احتیاط ۸ ساله، یک دوره ذخیره اول ۱۰ ساله و یک دوره ذخیره دوم ۱۰ ساله دیگر هم در قانون پیش بینی شده است.
تاریخ سربازی اجباری و نظام وظیفه در ایران و جهان
پس از دوران کهن که استفاده از خدمات نظامی افراد به صورت رایگان در قالب برده داری نظامی انجام می شد، نظام وظیفه در شکل مدرن نخستین بار پس از انقلاب فرانسه در این کشور پدید آمد. مجلس نمایندگان فرانسه در سال ۱۷۹۸ قانونی را به تصویب رساند که ماده اول آن می گفت: «هر فرانسوی سربازی است که خود را موظف به دفاع از ملت می‌داند».
در ایران، برای نخستین بار، لایحهٔ خدمت اجباری نظام وظیفه در سال ۱۳۰۳ توسط رضا شاه به مجلس شورای ملی چهارم تقدیم شد و قانون نظام اجباری که مشتمل بر سی و شش ماده بود، در نشست ۱۷۸ مجلس شورای ملی، دوره ۵ در شانزدهم خرداد ۱۳۰۴، به تصویب رسید.
در حال حاضر با وجود تصویب قانون جدید خدمت وظیفه عمومی در سال ۱۳۶۳ و اصلاحات بعدی آن تا سال ۱۳۹۶، باز هم در حالی که کشور فرانسه به عنوان پایه گذار سیستم نظام وظیفه بیش از بیست سال است که آن را کنار گذاشته است، پس از قریب به یک قرن هنوز نظام وظیفه در همان چارچوب کلی اولیه در کشور ما برقرار است.
چالش های امروز سربازی اجباری
تحولات عظیم اجتماعی و فرهنگی در بازه زمانی صد سال در کشور ما هم مانند بسیاری کشور های جهان که نهایتا نظام وظیفه اجباری را کنار گذاشته اند، این سیستم را با چالش هایی مواجه کرده است.
بحث های مختلفی در سال های اخیر در مورد ضرورت تغییر نظام فعلی سربازی اجباری و تغییر رویکرد تامین نیروی انسانی مورد نیاز نیروهای مسلح مطرح شده است، و در همین رابطه مجلس شورای اسلامی هم به عنوان مرجع اصلاح قوانین کشور حساسیت پیدا کرده و تلاش هایی صورت داده که البته به نتیجه روشنی نرسیده است.
امروزه از بین رفتن جایگاه نظامی گری و انضباط نظامی به عنوان یک ارزش مسلط اجتماعی، تبعیض جنسیتی، ایجاد وقفه در تحصیل و کار و برنامه های زندگی جوانان، نامناسب بودن امکانات رفاهی سربازان با توجه به استانداردهای زندگی شهری امروز، ناچیز بودن حقوق سربازان و آسیب پذیری جوانان امروز در برابر آسیب هایی از قبیل موادمخدر، سو استفاده جنسی، تماس با مجرمان و … به عنوان برخی چالش های سربازی اجباری مطرح می شوند.
مدافعان سربازی اجباری چه می گویند ؟
در نقطه مقابل مسوولان نیروهای مسلح کشور، در برابر مطالبه اصلاح نظام فعلی سربازی اجباری همواره موضعی انفعالی و سخت داشته اند، به طور کلی آن ها با تکیه بر مواردی مانند بروز ضعف های امنیتی و دفاعی به جهت کمبود نیرو در نیروهای مسلح با حذف یا اصلاح نظام سربازی اجباری، از وضع فعلی دفاع کرده اند.
همچنین در برخی موارد با ارائه تحلیل های نظری از ابراز رضایت اکثریت سربازان یا مردم در نظرسنجی ها از وضعیت فعلی یا تاکید بر جنبه های ملی و دینی سربازی و جهاد سعی در تقویت موضع خودشان داشته اند.
از سوی دیگر موافقان برخی موارد مانند حرفه آموزی یا سوادآموزی به سربازان در طول خدمت یا استفاده از آنان در خدمات تخصصی غیر نظامی مرتبط با رشته تحصیلی و تخصصشان را به عنوان رویکردهای نوین و مفید نظام فعلی مطرح می کنند، در حالی که حرفه آموزی یا سوادآموزی در کشور متولی مخصوص به خود دارد و اصلا دلیلی وجود ندارد که افراد به اجبار در پادگان ها به این امور بپردازند.
از سوی دیگر استفاده از سربازان در زمینه های تخصصی و حرفه ای غیر نظامی هم با مبنای قانونی خدمت وظیفه عمومی و ماهیت سربازی منافات دارد، خیلی از این مشمولان در سازمان های دولتی مجبور به انجام اموری می شوند که کارمندان آن سازمان برایش استخدام شده اند.
ضعف های سیستم فعلی به حدی آشکار هستند که توجیهات نظری و فلسفی نمی تواند آن ها را بپوشاند، آمار و تحقیقات مستقل هم به خوبی بر این ضعف ها گواهی می دهند.
مخالفان سربازی اجباری چه می گویند ؟
دکتر سینا کلهر عضو هیات علمی مرکز پژوهش‌های مجلس اخیرا اعلام کرده است که: ” ۲ میلیون نفر سرباز فراری داریم و تا الان سالیانه حدود ۵۰۰ هزارنفر مشمول جدید داریم (که این آمار در سال‌های آتی افزایش می یابد) و ۴ میلیون نفر دانشجو که هنوز سربازی نرفته‌اند و یک میلیون هم جوان ۱۸ ۱۹ ساله. اگر هرنفر متعلق به یک خانواده‌ی ۴ نفره باشد، حدود ۳۰ میلیون نفر از جمعیت کشور، زیر فشار روانی سیستم سربازی قرار می‌گیرند. به‌طوری که خیلی خانواده‌ها از بدو تولد پسر نگران سربازی وی هستند.”
از سوی دیگر ابوالفضل ابوترابی نماینده مردم نجف آباد و عضو کمیسیون امور داخلی مجلس شورای اسلامی که از طراحان طرحی برای اصلاح قانون خدمت وظیفه عمومی است که به ستاد کل نیروهای مسلح اجازه می دهد مشمولان مازاد بر نیاز خود را معاف کند، چند روز پیش خبر از وجود ۳ میلیون مسمول غایب و سرباز فراری در کشور داده است.
علاوه بر اینکه فرار از خدمت سربازی جرم است و در وضع موجود این عده عظیم از جوانان کشور تبدیل به مجرم شده اند، مشمولان غایب و سربازان فراری که همگی در سن جوشش و جوانی هستند عملا از چرخه کار و تولید کشور حذف شده اند، محروم کردن کشور از این نیروی عظیم می تواند امنیت و توسعه کشور را خیلی بیشتر از فایده ای که سربازی آن ها ایجاد می کند با خطر مواجه سازد.
آیا همه سربازان مشغول دفاع از امنیت و مرزهای کشور هستند ؟
اقلا تجربه عینی بسیاری از مردان ایرانی که دوران خدمت اجباری سربازی را گذرانده اند نشان می دهد، که خیلی از وظایف محوله به سربازان هیچ ارتباطی با امنیت و دفاع کشور ندارند، بسیاری از سربازان در بخش های اداری یا خدماتی به کار گرفته می شوند که هم کارایی لازم در این بخش ها را ندارند و هم آن ویژگی های دفاعی و امنیتی و یا وجوب دینی جهاد در آن ها نیست.
سردار شکارچی سخنگوی ارشد نیروهای مسلح در نشست خبری ۱۷ فروردین ۱۴۰۰ خود اعلام کرده است که در حال حاضر نیروهای مسلح با ۴۰ درصد کمبود سرباز مواجه هستند.
بدیهی است با محدود کردن استفاده از سربازان به ماموریت های خاص نظامی، حجم بسیار زیادی از نیاز ظاهری فعلی دیگر وجود نخواهد داشت.
معلوم نیست در صورت وجود این مقدار کمبود نیرو چطور تعداد زیادی از مشمولان از طریق امریه برای انجام خدمات رایگان اداری در اختیار سازمان های دولتی قرار می گیرند؟
سربازی حرفه ای به جای سربازی اجباری
برخی برای رد ضرورت اصلاح نظام سربازی اجباری، سربازی اجباری را در مقابل سربازی اختیاری قرار می دهند و نتیجه می گیرند که اگر سربازی اختیاری باشد چون کار سخت و خطرناکی است هیچ کس به اختیار خود به سربازی نمی آید و بنا بر این کشور بدون سرباز و دفاع می ماند.
انتقاد از سربازی اجباری، تاکید بر ضرورت جایگزینی آن با سربازی حرفه ای و به تعبیر دقیق تر نیروی مسلح حرفه ای دارد، سربازیِ حرفه ای یک شغل است، همان طور که همین امروز هم هزاران نفر داوطلبانه و بلکه با شرکت در آزمون و مصاحبه و آزمایشات مختلف وارد نیروی مسلح شده و مشغول خدمت هستند.
بودجه کشور برای حذف سربازی اجباری کافی نیست؟
مخالفان حرفه ای شدن نیروهای مسلح با ضرب کردن تعداد سربازان موجود در حقوقی که باید به این تعداد نیروی حرفه ای پرداخت بشود، به اعداد خیلی بزرگی می رسند که تحمیل آن بر بودجه کشور ممکن نیست. این استدلال هم ناقص به نظر می رسد:
۱- با توجه به بازدهی بالای نیروهای حرفه ای که انگیزه بالاتری دارند و آموزش های طولانی مدت و تخصصی دیده اند، هر یک می توانند جایگزین چند سرباز با کیفیت فعلی در سیستم بشوند.
۲- با به کارگیری نیروهای نظامی حرفه ای برخی هزینه ها از قبیل هزینه های اجرای مقررات نظام وظیفه، پیگرد و دستگیری و مجازات سربازان فراری، آموزش سربازان برای دوره کوتاه خدمت آن ها و کنترل و مقابله با آسیب هایی نظیر استفاده از مواد مخدر، خودزنی و … حذف خواهند شد.
۲- یک محور اساسی باید رویکرد تحولی فناورانه در امور دفاعی باشد، در حال حاضر برای کنترل ورود و خروج به برخی اماکن یا نگهبانی فیزیکی عده زیادی سرباز به کار گرفته می شوند که همه اینها با ابزارهای الکترونیکی قابل جایگزینی هستند و از این طریق نیاز به سربازان کاهش پیدا می کند.
۳- عده زیادی از سربازان در حال حاضر در بخش های اداری و خدماتی و یا امور حفاظتی برخی سازمان ها و ادارات به کار گرفته می شوند، این قبیل سازمان ها و ادارات مانند سایر امور جاری خود باید برای امور اداری و خدماتی و حفاظتی خود نیرو استخدام و به کار بگیرند.
۴- امر دفاع از اساسی ترین امور حاکمیتی است، و دولت باید از محل درآمدهای عمومی بودجه آن را مانند سایر امور جاری کشور تامین و پرداخت کند، در صورت عدم تکافوی منابع فعلی، نهایتا باید عوارض جدید وضع و محل تامین این اعتبارات پیش بینی شود.
برتری فناوری، جایگزین برتری عدد نفرات ارتش ها
مطلب مهم تر این است که نظامیگری هم مانند سایر نهادهای اجتماعی مخصوصا در یکی دو دهه اخیر دچار تحولات فناورانه بنیادین شده است، به نحوی که امروز صحبت از جنگ های الکترونیک می شود و برتری نظامی نه بر اساس عدد نفرات بلکه بر اساس فناوری های پیشرفته تر هر ارتش سنجیده می شوند.
بدیهی است در چنین میدانی، سربازان ۱۸-۱۹ ساله با حداقل آموزش و انگیزه و تجهیزات هیچ کارایی دفاعی نخواهند داشت و برای تقویت بنیان دفاعی نیاز به تربیت و استخدام کاربران حرفه ای ابزارهای نوین جنگی داریم.
جنگ اقتصادی و سایبری جایگزین جنگ های نظامی
در دنیای امروز دیگر کمتر شاهد بروز جنگ های نظامی سنتی از طریق اعزام نیروهای مسلح و نبردهای رو در رو هستیم، جنگ های اقتصادی و حمله های سایبری عرصه رویارویی کشورهای دنیا شده اند، در چنین دنیایی صرف دو سال از عمر جوانان کشور در سیستمی تاریخ گذشته که می توانست برای حضور در عرصه علم و تولید مصرف شود، تضعیف عملی امنیت و توان دفاعی کشور خواهد بود.
خدمت اجباری در قانون اساسی
بند ۴ ذیل اصل چهل و سوم قانون اساسی مطلقا اجبار شهروندان به انجام کار و بهره کشی از آنان را نفی کرده است، قانون خدمت وظیفه عمومی که قانون خاص و در مقام بیان استثنا بر این اصل است باید به نحو مضیق تفسیر و اجرا شود، و صرفا استفاده اجباری از شهروندان در حدود مقرر و در امور دفاعی را مجاز تلقی کرد.
اصل یکصد و چهل و هفتم قانون اساسی هم تاکید دارد که در زمان صلح صرفا “افراد و تجهیزات فنی” نیروهای مسلح باید “در کارهای امدادی، آموزشی، تولیدی، و جهاد سازندگی” به کار گرفته شوند، بر این اساس هم، اجبار مشمولان که به موجب قانون استفاده از آنان تنها در امور دفاعی مجاز است، برای انجام اموری از این دست ولو با فایده اجتماعی زیاد مجاز نیست.
سربازی اجباری در چارچوب قانون
در نهایت حتی اگر اصلاح نظام فعلی وظیفه عمومی را هم لازم ندانیم، باز هم می توانیم اجرای دقیق و قانونی آن را مطالبه کنیم، در حقیقت اگر نمی خواهیم سربازی حرفه ای را بپذیریم، لااقل شکل غیر حرفه ای سربازی را نفی کنیم.
همان طور که اشاره شد، ماده یک قانون خدمت نظام وظیفه عمومی تصریح دارد که خدمت وظیفه به منظور “دفاع” ضرورت دارد، بنا بر این می توان گفت استفاده از افراد در امور با ماهیت غیر دفاعی مخالف قانون است.
بخش زیادی از سربازان در امور خدماتی و اداری و یا حتی انتظامی در شهرها به کار گرفته می شوند که فاقد ماهیت دفاعی هستند، برخی از طریق امریه برای انجام امور اداری در اختیار سازمان های دولتی قرار می گیرند یا برای معلمی به نقاط دوردست فرستاده می شوند، که این نوع استفاده رایگان از کار افراد هیچ نوع توجیه قانونی ندارد.
۱۰۰ سال قبل که قانون سربازگیری اجباری پایه ریزی میشد تا همین پونزده بیست سال پیش یه پسر بابت همچین مسئولیت سنگین و محدودیت زایی که اجبارا بدوش داشت احساس میکرد چهارتا مزیت بیش از خانم های جامعه پاداش میگیره مثلا استخدام رسمی میشه و زندگیش میفته رو غلتک ولی امروزه با مد شدن برابری زنان با مردان عملا این خدمت یک اضافه بار تحمیلی غیرموجه و بنیان شکن بر دوش پسران بی پناه شده!بنده افسر بودم ستوان دوستاره بودم به حرمت جایگاهم اجازه توهین و تحقیر به کادریها نمیدادم امابا همه این داستانها الآن که دو ساله از شر این اجبار رها شدم هنوز که هنوزه کابوسش رو میبینم بدترین درد برام اینه وقتی دخترا تو تموم صحنه ها و فرصت های کاری و درسی جلوتر از من نباشن شونه به شونه من ایستادن براساس چه منطقی و توجیهی و طرحی وظیفه حراست از مملکتی که به من پسر امتیاز ویژه ای نسبت به دخترها نمیده صرفا سهم منه؟؟؟باور کنید پادگان ها آشپزخانه و کتابخانه و رختشورخانه اینجور جاهایی دارند که مناسب شرایط فیزیکی دخترهاست و معافیت دخترها هیچ حساب کتاب عقلانی ای نداره
سربازی باید حالت استخدام باشه الان کشور عراق میرن سربازی استخدام میکنن حقوق هم میدن تو شهر خودش هم خدمت میکنه حقوق باشه وبیمه باشه راحت بعد از سی سال بازنشست میشه دیگه سرباز اجباری معنایی نداره هر کس هم نمیخوات بره خدمت مجبور نیست باور کن انموقع کل مردم میرن خدمت وسرباز غایب وفراری نخواهیم داشت
داری اشتباه مطلق میکنید
سلام حداقل اونایی که خدمت نرفتند وسرباز غایب یا فراری هستند رامعاف کنید واقعا کسی که ۳۵ یا ۴۰ سال سن داشته باشد دیگه به چه درد خدمت میخورد همینکه جوونیشون را به خاطر نرفتن به خدمت کارهای اداری وسازمانی وشرکتی را از دست دادند لا اقل تو این سن پیش زن وبچه هاشون باشند کسی که چهل سال داشته باشه حداقلش الان چهار پنج تا بچه داره اگه قراره بره خدمت کی به فکر این بچه های بدبختشه همون زمان که تا سال ۱۳۵۴ معاف کردید رهبر عزیزمون دستور بده تا ۱۳۶۴ راهم معاف کنه و معافیت رایگان دریافت کنند.خدا کنه تو این ۲۲ بهمن امسال به برکت انقلاب اسلامی اینکار اجرایی بشه
به نظر من فکر نکردن در این باره و اقدام نکردن در راستای آن خیانت به ایران هست چه کسایی که به خاطر این مشکل به بن بست می رسند نه خبری از کار دولتی نه بیمه نه ازدواج وام و نه ,به نه,وقطی هیچ چیز برای تامین امور زندگی و دل خوشی نباشه فرد به راه کج کشیده و این خودش نا امنی برای کشور میاره با لغو نکردن سربازی اجباری به جای تامین امنیت بیشتر به نا امنی مملکت دامن زده میشود لطفا اگر مسئولی نظر کاربران را میخواند وظیفه خود در قبال امنیت کشور را انجام دهد از طرف تمامی سرمایه های واقعی این کشور.
این که باید کار کارشناسی در این مورد بشود امری بدیهی هست ولی به خودتان زحمت بدهید و ببینید در کشور هایی که قوی ترین ارتش های دنیا را دارند چون آمریکا ، روسیه و فرانسه برای سربازی چه کار میکنند تا جایی که بنده میدانم سرباز روسی با یک تکه کف دست نان یک روز میتواند جانانه بجنگد شما چه کار کرده اید ؟ به سربازانتان آموزش شنا داده اید ؟ مرز های ما یعنی نباید دیوار چینی درست حسابی داشته باشند .مرز نباید توسط ربات ها و تجهیزات به روز علاوه بر نیروی انسانی متخصص رصد و محافظت شود .با این حقوق که نمیشود اسمش رو گذاشت که به سرباز میدهید آیا سرباز میتوان خرج خانواده اش را بدهد ؟ آیا سرباز لب مرز با این سیصد یا چهار صد هزار تومان وسوسه نمیشود که رشوه بگیرد ؟ شهید فخری زاده چگونه ترور شد ؟ از کجا آمدند ؟ آیا تا به حال با خود فکر کرده اید این همه افغانی که تو مملکت ما اومدند از کجا اومدند ؟ چه جوری اومدند ؟ خوب عزیز دل برادر یک فکری به حال مرز ها کنید . فکر نمیکنید ممکنه همین افغانی ها مشکل امنیتی برامون به وجود بیاورند .این درسته که مملکت به سرباز نیاز دارد ولی چه سربازی ؟ التماس تحقیق و تفکر دارم .هر سازمانی نگهبان میخواد بره استخدام کنه .مدت سربازی رو کم کنید مثل کشور های موفق دیگه عمل کنید .این درسته که برای پرتاب موشک نیاز به نیروی انسانی هست و نمیشود نیروی انسانی رو حذف کرد ولی واقعا فکر کنید ما به چه نیروی انسانی ای نیاز داریم ؟نیروی انسانی معمولی ؟ یا نیروی انسانی مومن ، متعهد ، کارآمد ، به روز ، قوی و باهوش و متخصص که به کشورش خیانت نکنه
در آمریکا سربازی اجباری نیست همچنین در فرانسه هم همینطور. در روسیه هم خیلی ها ناراضی ان از این سیستم.
کسی رو به جنگ میفرستن که جنگجو باشه. کمپانی بلک واتر آمریکا رسما پر شده از آدمایی که شور و حرارت جنگیدن دارن. اینکه من دانشجو رو ببرید لب مرز تا قاچاقچی ها گردنم بزنن کمکی به شماها نمیکنه !
سربازی اجباری بدعت رضاخان در یک قرن پیش بود و شاید آنزمان نیاز جامعه بوده که در کشور نیروی نظامی مستحکمی نبود. امروزه با وجود نیروهای ارتش، نیروی انتظامی، سپاه، بسیج و…… نیازی به سربازگیری اجباری نیست و علاوه بر آن اگر نیروی نظامی بیشتری نیاز است، از طریق فراخوان دانشکده افسری و آموزشگاه درجه داری، اقدام ، آموزش و استخدام شوند و از جوانان به اجبار و اکراه استفاده نشود چون همه جوانان چه به لحاظ جسمی و چه به لحاظ روحی واجد شرایط نظامیگری نیستند و علاقه ای هم ندارند. لطفا با تبدیل سربازی اجباری به اختیاری، اجازه دهید جوانان بموقع سر کار و زندگی خود بروند و زودتر ازدواج کرده و از خیلی معضلات و انحرافات مصون بمانند.
سربازی یکنواخت تمام اقشار هیچگونه عیبی ندارد ولی دوگانگی رفتار و نابرابری باعث امروز سربازی در ذهن عموم جوانان فقط تحقیر و اتلاف عمر تلقی شود و عده‌ای هم مثل سربازان کتک خورده از دست نماینده و بازپرس و هزاران اتفاق ناگفته و افشا نشده ره آوردی نداشته است پس چه بهتر مثل سایر امور مملکت بساط رشوه و زد و بند را جمع کرد و بقدر هزینه حقوق ۲ سال حقوق سرباز حرفه ای از مشمولین پول بگیرند حداقل این پول آمار دارد و خرج زد و بند کمسیون پزشکی و رشوه و یا اعلام حضور های دروغین نمیشود قطعا سرباز حرفه ای هم تقید و توانایی خاص تری برای ماموریت دارد
سربازی مساوی است با هدر دادن ۲ سال از عمر جهت نگهبانی زیر درخت کاج در هوای بارانی از ساعت ۳ تا ۵ صبح
از مافیای کنکور بدتر اینها هستند من که هیچ امیدی به زندگی ندارم تا به حال ندیدم این موارد به نتیجه برسه ،آخرش هم مجلس ماسمالش میکنه و میگه دست ما نیست! خیلی راحت تمام.انگار نه انگار ۶۰ هزار امضاء جمع شده،من که سربازی نمیرم هر غلطی میخوان انجام بدن…