تشریح عملکرد کمیسیون ملی جبران خسارت

غلامرضا انصاری، معاون نظارت و بازرسی دیوان عالی کشور :

تشریح عملکرد کمیسیون ملی جبران خسارت

این کمیسیون در قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲ برای جبران خسارت شهروندانی که بدون جهت بازداشت می شوند پیش بینی شده است

غلامرضا انصاری، معاون نظارت و بازرسی دیوان عالی کشور در گفت‌وگو با خبرگزاری میزان با اشاره به اینکه در قوانین قبلی به طور مشخص به خسارت بازداشت‌های اشتباهی اشاره نشده بود، گفت: کمیسیون جبران خسارات در قانون آیین دادرسی قبلی دیده نشده بود و از ویژگی های قانون جدید تاسیس این کمیسیون است که طی آن به اعتراض افرادی که در مراحل تحقیقات مقدماتی بازداشت شدند و سپس برای آنها قرار منع تعقیب و یا برائت حاصل شده است،رسیدگی می شود.

وی افزود: در قانون جدید آیین دادرسی کیفری، قانون گذار به این افراد اجازه داده است که بتوانند بیایند و ادعای خسارات کنند.

قانون اساسی پشتوانه حقوقی کمیسیون جبران خسارت

معاون نظارت و بازرسی دیوان عالی کشور، مبنای این ماده قانون که توسط نمایندگان در قانون کیفری دیده شده است را قانون اساسی عنوان کرد و افزود:اصل ۱۷۱ قانون اساسی است که در آن آمده است هر گاه در اثر تقصیر یا اشتباه قاضی موضوع یا در حکم یا در تطبیق مورد حکم در مورد خاص، ضرر مادی یا معنوی متوجه کسی گردد، در صورت تقصیر، مقصر طبق قوانین اسلامی ضامن است و در غیر این صورت خسارت به واسطه دولت پرداخته می شود و از متهم اعاده حیثیت می گردد. این اصل در قانون تقصیرات قضات دیده شده بود و اگر شخصی علیه قاضی در دادگاه عالی انتظامی شکایتی می کرد و قاضی محکوم می شد و کوتاهی آن محرز شده بود،پرونده قابل پیگیری بود.

وی با بیان اینکه تا کنون به صراحت در قانون در مورد طلب خسارت ایام بازداشت اشاره ای نشده بود،گفت:به صراحت در قانون نیامده بود تا اینکه در قانون آیین دادرسی کیفری جدید در ماده ۲۵۵ قانون اعلام شد که کسانی که در جریان تحقیقات مقدماتی و دادرسی به هر علت بازداشت می شوند و حکم برائت یا منع تعقیب در مورد آنان صادر شود با رعایت ماده ۱۴این قانون می توانند خسارت ایام بازداشت شده را از دولت دریافت کنند.

سه دسته از افراد نمی‌توانند طلب خسارت کنند

انصاری در خصوص اینکه چه کسانی نمی‌توانند از این ظرفیت قانونی استفاده کنند، تصریح کرد: ماده بعد این قانون در مورد اینکه چه کسانی نمی توانند از این ماده استفاده کنند، سخن می گوید. طبق این ماده، هنگامی که بازداشت شخص ناشی از خودداری از ارائه سند و مدرک باشد و نخواهد اسناد را برای دال بر بی گناهی خود ارائه دهد، نمی تواند طلب خسارت کند.

وی ادامه داد: در بند بعدی این ماده از قانون آیین دادرسی کیفری امده است که فردی که مرتکب اصلی را فراری می دهد و خودش را متهم جلوه می کند نیز نمی تواند از این پتناسیل قانونی استفاده کند. مصداق این مسئله را می تواند در تصادفات رانندگی دید که کسی که پشت فرمان بوده است و مرتکب جرمی می شود را فراری می دهند و فرد دیگری را به عنوان مرتکب معرفی می نمایند.

معاون نظارت و بازرسی دیوان عالی کشور با اشاره به دسته سوم افرادی که نمی توانند خسارت دریافت کنند، گفت: هنگامی که به نوعی فرد موجبات بازداشت خودش را فراهم کرده است نیز مشمول این قانون نمی شوند. مصداق این بند زندانیان فصلی هستند، مخصوصا معتادینی که به گونه ای سعی می کنند درزمستان ها برای رفع نیازهای خود وارد زندان شوند.

انصاری افزود: فردی هم که همزمان به علت دیگری هم بازداشت بوده است، نمی تواند از خسارت ایام بازداشت بهره مند بشود.

مهلت ۶ماهه برای طلب خسارت

وی در پاسخ به این سوال که ظرف چه مدت زمانی فرد معترض می تواند اعلام دریافت خسارت کند،گفت: طبق ماده ۲۵۷شخصی که بازداشت شده است ظرف ۶ماه از ابلاغ رای قطعی بی گناهی، می توانند بیاید ادعا کند و درخواست خسارت را به کمیسیون استانی اعلام کند که کمیسیون استانی ۳قاضی تجدید نظر هستند که با پیشنهاد رییس دادگستری توسط رییس قوه قضاییه ابلاغ را دریافت کرده اند.

انصاری در خصوص کمیسیون های استانی تعیین خسارت، توضیح داد: این کمیسیون ها در مورد خسارت مادی یا معنوی حکم صادر می کنند و حکم کمیسیون های استانی قابل اعتراض در کمیسیون ملی هست که طبق ماده ۲۵۸کمیسیون ملی تعیین خسارت را تشکیل دادند که متشکل است از قضات دیوان عالی که به انتخاب رییس قوه قضاییه مشخص می شوند.

عضو کمیسیون ملی جبران خسارت افزود: این کمیسیون هنوز شروع به کار نکرده است و باید ابتدا کمیسیون های استانی رسیدگی کنند و آنها اگر اعتراضی کنند در کمیسیون ملی جبران خسارت مطرح می شود و تا به حال هم پرونده ای به این کمیسیون ملی ارجاع نشده است.

معاون نظارت و بازرسی دیوان عالی کشور با اشاره به ایین نامه های مرتبط با این کمیسیون هم گفت:در رابطه با این کمیسیون یک سری آیین نامه هایی هست که هنوز تصویب نشده اند و طبق قانون آیین دادرسی، تعداد زیادی از مواد آیین نامه ای هستند که باید زیر نظر وزیر دادگستری تبیین شوند.

دولت خسارت بازداشت‌های اشتباهی را می‌پردازد/ استقرار صندوق خسارت در وزارت دادگستری

وی با تاکید بر اینکه خسارات را دولت می پردازد،اظهار داشت: ماده ۲۵۹ قانون جدید آیین دادرسی کیفری می گوید که جبران خسارت بر عهده دولت است و در صورتی که بازداشت بر اساس اعلام مغرضانه، شهادت کذب و یا کوتاهی قضایی باشد، دولت باید خسارت بدهد و پس از آن به مسئولین اصلی مراجعه نمایند.

انصاری در خصوص نقش وزارت دادگستری در جبران خسارت هم گفت: ماده ۲۶۰نیز می گوید که صندوقی برای پرداخت ها دیده شده است که زیر نظر وزیر دادگستری فعالیت می کند و در بودجه عمومی هم تامین هزینه آن لحاظ خواهد شد. طبق این ماده،مبلغی دیده می شود و بر مبنای آرای صادره در کمیسیون ها از طرف وزیر پرداخت می شود.

مهلت ۳ماهه قانون به وزارت دادگستری برای تهیه آیین نامه کمیسیون

عضو کمیسیون ملی تعیین خسارت افزود: ماده ۲۶۱نیز می گوید که اجرای آرای کمیسیون به موجب ایین نامه ای است که ظرف ۳ماه پس از لازم الاجرا شدن قانون توسط وزارت دادگستری تهیه شده و به تصویب رییس قوه قضاییه برسد که هنوز این آیین نامه به قوه قضاییه ارسال نشده است.

وی تصریح کرد:البته این تصویب نشدن منافاتی با رسیدگی کمیسیون های استانی ندارد و کمیسیون های استانی از زمان ابلاغ می توانند کار خودشان را شروع کنند و این عدم تصویب مانع اجرای فعالیت آنها نمی شود.

انصاری با بیان اینکه این ماده از قانون، ماده ای تاثیرگذار و مهم است، افزود: این ماده قانونی جایش خالی بود.

وی افزود: تاسیس این کمیسیون به این معنی است که قضات و مامورینی که ضابط هستند به دقت پیگیری کنند تا گزارشات مستند در روند رسیدگی جمع آوری شو د تا فردی بی گناه مورد تعقیب قرار نگیرد.

معاون نظارت و بازرسی دیوان عالی کشور با اشاره به حجم پرونده های قضایی در دادگاه ها،گفت: در بحث کمبود های قوه قضاییه باید گفت که متاسفانه ما با افزایش ورودی پرونده ها در قوه قضاییه مواجه هستیم .با این همه در بحث نیروی انسانی، قوه قضاییه فعالیت های خوبی داشته است که اخذ مجوز برای جذب ۴هزار قاضی از جمله آنها است.

کاهش اطاله دادرسی و تسریع در رسیدگی از نتایج فعالیت کمیسیون جبران خسارت

وی خطاب به قضات گفت: این قانون هشداری هست برای تمامی همکاران قضایی به منظور دقت بیشتر که بی جهت کسی گرفتار دادگاه و زندان نشود.

انصاری کاهش اطاله دادرسی را یکی از نتایج این طرح و کمیسیون جدید دانست و افزود:همچنین این قانون در بحث اطاله دادرسی هم موثر هست. قاضی وقتی که احتمال می دهد که پرونده ای ۴یا۵ماه به دلیل کمبود ادله مفتوح هست، مجبور می شود تکلیف پرونده را زودتر مشخص کند.البته گاهی دلیل طولانی شدن روند رسیدگی مشخص است و گاهی قاضی دلایل کافی را در اختیار ندارد و یا رویه استعلام طول می کشد.به همین منظور تاسیس این کمیسیون ها به تسریع در رسیدگی نیز کمک می کند.

عذرخواهی مرجع یا ضابط قضایی از فرد بی گناه

وی در پاسخ به این سوال که «خسارت معنوی طبق این قانون در کمیسیون‌ها چگونه اعاده می‌شود»،گفت: پرداخت خسارت بیشتر می تواند اعلام باشد به این معنی که اعلام بی گناهی فرد مطرح می شود و حتی ممکن است در جراید بی گناهی وی اعلام شودو یا از طریق نیروهای ضابط یا مراجع قضایی این اعلام مطرح شود.

معاون نظارت و بازرسی دیوان عالی تصریح کرد: طبق تبصره یک ماده ۱۴این قانون، زیان معنوی عبارت است از صدمات روحی، هتک حیثیت شخصی یا اجتماعی و دادگاه می تواند علاوه بر صدور حکم جبران،خسارت مالی به رفع زیان از طرق دیگر اقدام کند که الزام به عذر خواهی، درج حکم در جراید و امثال آن از جمله آنهاست و انتخاب هر کدام از این شیوه ها به عرف و تاثیر آن در جامعه بستگی دارد.

امتناع از رسیدگی به درخواست‌ها تخلف محسوب می شود

انصاری در پاسخ به این سوال که اگر کسی به کمیسیون مراجعه کند و کمیسیون درخواست وی را رسیدگی نکند آیا تخلف انتظامی محسوب می شود؟ افزود: با توجه به اینکه قانون اعلام شده است امتناع تخلف محسوب می شود.