ساختار و وظایف قوه قضاییه در ایران

پایگاه خبری اختبار- تفکیک قوا یا استقلال قوا مدلی برای روش حکومتی یک حکومت است. ریشه‌های اصلی این ایده، سابقه‌ای بسیار طولانی دارد و مباحث مربوط به آن را در اندیشه‌های ارسطو، فیسلوف مشهور یونان باستان، تا عصر حاضر قابل ردیابی و بررسی است.

در این روش، توزیع قدرت بر مبنای کارکردهای متنوع حکومت در سه بخش تقنینی (قوه مقننه)، اجرایی (قوه مجریه) و قضایی (قوه قضاییه) صورت می‌گیرد.

تفکیک قوا در ایران

در ایران نیز اصل تفکیک قوا پذیرفته شده است. اصل پنجاه و هفتم قانون اساسی در این رابطه چنین مقرر می‌دارد:

«‎‎قوای‏ حاکم‏ در جمهوری اسلامی‏ ایران‏ عبارتند از: قوه‏ مقننه‏، قوه‏ مجریه‏ و قوه‏ قضائیه‏ که‏ زیر نظر ولایت‏ مطلقه‏ امر و امامت‏ امت‏ بر طبق‏ اصول‏ آینده‏ این‏ قانون‏ اعمال‏ می‏ گردند. این‏ قوا مستقل‏ از یکدیگرند.»

قوه قضاییه یکی از قوای سه‌گانه حاکم در ایران است.

اصول یکصد و پنجاه و شش، یکصد و پنجاه و هفت و یکصد و پنجاه هشت قانون اساسی بعضی از اصول کلی درباره قوه قضاییه را مطرح می‌کند.

وظایف قوه قضاییه در ایران

بر این اساس، وظایف قوه‏ قضاییه‏ در ایران عبارت است از:

• رسیدگی‏ و صدور حکم‏ در مورد تظلمات‏، تعدیات‏، شکایات‏، حل‏ و فصل‏ دعاوی‏ و رفع خصومات‏ و اخذ تصمیم‏ و اقدام‏ لازم‏ در آن‏ قسمت‏ از امور حسبیه‏، که‏ قانون‏ معین‏ می‏ کند؛
• احیای‏ حقوق‏ عامه‏ و گسترش‏ عدل‏ و آزادیهای‏ مشروع‏؛
• نظارت‏ بر حسن‏ اجرای‏ قوانین؛
• کشف‏ جرم‏ و تعقیب‏ مجازات‏ و تعزیر مجرمین‏ و اجرای‏ حدود و مقررات‏ مدون‏ جزایی‏ اسلام‏؛
• اقدام‏ مناسب‏ برای‏ پیشگیری‏ از وقوع‏ جرم‏ و اصلاح‏ مجرمین‏.

ویژگی‌ها و وظایف رئیس قوه قضاییه

رئیس قوه قضاییه برای مدت پنج سال توسط مقام رهبری منصوب می‌شود و عالی‌ترین مقام این قوه است.

ویژگی‌های رئیس قوه قضاییه در قانون اساسی چنین تعیین شده است: «فردی مجتهد عادل‏ و آگاه‏ به‏ امور قضایی‏ و مدیر و مدبر»

وظایف‏ رئیس‏ رئیس‏ قوه‏ قضائیه‏ به‏ شرح‏ زیر است‏:

• ایجاد تشکیلات‏ لازم‏ در دادگستری؛
• تهیه‏ لوایح‏ قضایی‏ متناسب‏ با جمهوری‏ اسلامی‏؛
• استخدام قضات‏ عادل‏ و شایسته‏ و عزل‏ و نصب‏ آنها و تغییر محل‏ مأموریت‏ و تعیین‏ مشاغل‏ و ترفیع آنان‏ و مانند اینها از امور اداری‏، طبق‏ قانون‏.

معاون اول قوه قضاییه

معاون اول قوه قضائیه همان قائم مقام رئیس است و از نظر سازمانی معاونت مستقلی ندارد.

در حال حاضر با حکم رئیس قوه قضاییه، وظایف و اختیارات متعددی به معاون اول این قوه محول شده است، از جمله نظارت بر تمام معاونت‌ها، مراکز و سازمان‌های وابسته به قوه قضاییه، نظارت بر شعب ویژه رسیدگی به پرونده‌های اخلال در نظام اقتصادی و…

معاونت‌های قوه قضاییه

در ساختار فعلی، معاونت‌های قوه قضاییه عبارتند از: معاونت حقوقی و امور مجلس؛ معاونت راهبردی؛ معاونت منابع انسانی و امور فرهنگی؛ معاونت امور بین الملل و حقوق بشر؛ معاونت مالی، پشتیبانی و عمرانی؛ معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم و معاونت قضایی.

همچنین رئیس سازمان ثبت اسناد و املاک کشور هم یکی دیگر از معاونان قوهٔ قضاییه محسوب می‌شود.

در نمودار زیر می‌توانید ساختار قوه قضاییه در ایران را مشاهده کنید.

نمودار سازمانی قوه قضاییه جمهوری اسلامی ایران